CZĘŚĆ III. ZASOBY ORAZ STAN CZYSTOŚCI WÓD

6. Monitoring wód podziemnych

6. 2. Jakość wód podziemnych na podstawie monitoringu krajowego i regionalnego
Jakość wód podziemnych ujmowanych w punktach monitoringu oceniono w oparciu o klasyfikację PIOŚ opracowaną specjalnie dla potrzeb badań monitoringowych. Wzięto też pod uwagę ich chemizm oraz przydatność do picia i na potrzeby gospodarcze.
Według klasyfikacji PIOŚ (1995) jakość wód użytkowych poziomów wodonośnych (bez wód gruntowych i infiltracyjnych) w 1999 r. nie uległa istotnym zmianom w stosunku do lat ubiegłych. Wodę wysokiej jakości - klasa Ib stwierdzono w 44%, średniej jakości - klasa II w 29%, niskiej jakości - klasa III w 27%, a pozaklasową - pk w 1% badanych punktów (tabela 52, 53, rys. 65).

Przestrzenne rozmieszczenie klas jakości wody w punktach monitoringowych wykazuje charakter mozaikowy z tym, że największe zagęszczenie punktów z wodą o III klasie jakości i wód pozaklasowych występuje w północno - zachodniej części województwa w rejonie Końskich (rys. 66).

Jakość wód podziemnych w punktach monitoringu nie zawsze jest stała, i bardzo często ulega zmianie w czasie. Widać to wyraźnie w zestawieniu podanym w tabeli 54. Można w niej prześledzić jakość wody w każdym punkcie na przestrzeni badanego okresu czasu.

Skład chemiczny wód użytkowych poziomów wodonośnych w 1999 r., podobnie jak i w latach ubiegłych, w większości punktów nie obiega od naturalnego dla naszej strefy klimatycznej i nie wykazuje zmian spowodowanych zanieczyszczeniem antropogenicznym lub geogenicznym (tabela 52). W 58% punktów występowały wody wodorowęglanowo - wapniowe (HCO3-Ca) i wodorowęglanowo - wapniowo - magnezowe (HCO3-Ca-Mg). W północnej i północno - wschodniej części województwa przeważały wody typu HCO3-Ca-Mg, a w centralnej i południowej typu HCO3-Ca. Niemniej jednak w 42% punktów stwierdzono typy chemiczne wody, w których obok jonów HCO3-, Ca2+ i Mg2+ w ilości powyżej 20 (+-3)% sumy anionów = kationów występowały również jony SO42-, Cl-, NO3-
i Na+ świadczące o zanieczyszczeniu wody. Jon SO42-występował w 31%, jon Cl- w 14%, jon NO3- w 5% i jon Na+ w 8% ogólnej ilości punktów (rys. 67).

Przestrzenne rozmieszczenie typów chemicznych wody wykazuje tylko obszary zanieczyszczenia wód podziemnych siarczanami. Punkty z typami wód zawierającymi jony Cl-, NO3- i Na+ są rozproszone, co świadczy o lokalnym wymiarze zanieczyszczeń (rys.68). Obszarowe zanieczyszczenie wód podziemnych siarczanami zaznacza się w czterech rejonach: A, B, C i D. W rejonach A i B jest ono niewątpliwie pochodzenia antropogenicznego, gdyż brak jest tam przesłanek geologicznych mogących świadczyć o ich pochodzeniu geogenicznym. Ogniskami zanieczyszczeń są ścieki bytowe i wysypiska śmieci. Wskazuje na to między innymi współwystępowanie z jonem SO42- jonów Cl-, NO3- , Na+ i K+.

W rejonie B obejmującym Kielce i okolice, istotnym ogniskiem zanieczyszczenia są też emisje związków siarki z działających przez wiele lat licznych zakładów przemysłowych, wśród których znajdują się zakłady cementowe i wapiennicze na terenie tzw. "Białego Zagłębia" położonego na południe od miasta. Rejon C w południowej części województwa obejmuje tereny w pobliżu występowania gipsów wśród trzeciorzędowych, niewodonośnych utworów zapadliska przedkarpackiego. Siarczany w wodach podziemnych są tam pochodzenia geogenicznego. Rejon D znajduje się na północ od kopalń siarki w Grzybowie i Osieku. Wydobycie tej kopaliny metodą podziemnego wytopu spowodowało podwyższenie ciśnień wód złożowych, które przemieszczają się na obszary sąsiednie, w tym na północ w obszary występowania użytkowej części poziomu trzeciorzędowego (rys.68).

Wymogi dla wód do picia i na potrzeby gospodarcze spełniały wody tylko w 50% punktów monitoringowych ujmujących użytkowe poziomy wodonośne. W pozostałych 50% punktów występowała podwyższona zawartości żelaza lub manganu (34%), związków azotu (16%), i odczynu pH (13%) ( tabela 53, rys. 69).

Przestrzenne rozmieszczenie punktów z wodą spełniającą i nie spełniającą wymogów sanitarnych dla wody do picia i na potrzeby gospodarcze pozwala zauważyć, że największe zagęszczenia punktów z wodą wymagającą uzdatniania występują w rejonach Końskich, Skarżyska Kamiennej, Ostrowca Świętokrzyskiego, Kielc i Jędrzejowa (rys.70). W znacznej części ujmują one jednak wodę zanieczyszczoną tylko żelazem i manganem pochodzenia geogenicznego. Przy ocenie przydatności wody do picia nie wzięto jednak pod uwagę powszechnej na terenie województwa zbyt niskiej zawartości w wodach podziemnych fluorków (J. Prażak 1999).
Prowadzony od 1991 r. monitoring jakości zwykłych wód podziemnych pozwala na bieżącą ocenę jakości i chemizmu wody w użytkowanych poziomach wodonośnych i najbardziej narażonych na zanieczyszczenie wód gruntowych. Systematyczne badania przy zastosowaniu tej samej metodyki pozwalają na uzyskanie porównywalnych wyników na przestrzeni wielu lat. Umożliwiają one poznanie kierunków zachodzących zmian składu chemicznego i własności wody, lecz ich wyznaczenie z zastosowaniem metod statystycznych wymaga dłuższego okresu obserwacji.
Niemniej jednak już teraz można wyznaczyć rejony, na których chemizm i jakość wód podziemnych uległy zmianie wskutek zanieczyszczeń antropogenicznych. Znajomość rodzaju i zasięgu tych zmian przyczyni się niewątpliwie do opracowania skutecznej strategii ochrony wód podziemnych szczególnie, że w województwie świętokrzyskim są one podstawowym źródłem dla zaopatrzenia ludności, rolnictwa i przemysłu w wodę. Badania monitoringowe w sieci regionalnej wojewódzkiej są finansowane ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.