3. MONITORING REGIONALNY GLEB

     Wojewódzki Inspektorat Środowiska w Kielcach wykonuje, w ramach monitoringu regionalnego, badania gleb położonych na obszarach o potencjalnym zagrożeniu zanieczyszczeniem. Mają one na celu dokumentowanie zmian zachodzących w glebach, sygnalizowanie zagrożeń i umożliwienie wczesnego podejmowania działań ochronnych. Wyniki tego rodzaju badań, wykonywanych cyklicznie, najczęściej co 4-5 lat w rejonach wpływu różnorodnych źródeł zanieczyszczeń związanych z koncentracją na danym obszarze przemysłu, przebiegiem ciągów komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu oraz lokalizacją składowisk odpadów, prezentowane są w corocznych raportach o stanie środowiska w województwie. Poniżej zamieszczono ocenę stopnia zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi, wykonaną na podstawie badań z 2002 roku, którymi objęto gleby przy drodze krajowej nr 7 oraz gleby w rejonach: Kielc i Ostrowca Świętokrzyskiego.
     Stopień zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi (MC) i WWA dotychczas oceniano odnosząc stężenia badanych substancji do zawartości granicznych przyporządkowanych do stopni chemicznej jakości gleb. (Kabata-Pendias i in. 1993 r.) obejmujących: stopień 0 - gleby nie zanieczyszczone; stopień I - gleby o podwyższonej zawartości MC; stopień II - gleby słabo zanieczyszczone; stopień III - gleby średnio zanieczyszczone; stopień IV - gleby silnie zanieczyszczone; stopień V - gleby bardzo silnie zanieczyszczone.
     Zaprezentowane w niniejszym opracowaniu wyniki badań gleb przeprowadzonych przez WIOŚ w 2002 roku omówiono przy zastosowaniu nowych kryteriów oceny, które określone zostały w wydanym na podstawie art. 105 ustawy Prawo ochrony środowiska rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165, poz. 1359).
     Rozporządzenie określa standardy jakości gleby lub ziemi z uwzględnieniem ich funkcji aktualnej i planowanej dla następujących rodzajów gruntów:
1) grupa A:
a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy - Prawo wodne,
b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeżeli utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagrożenia dla zdrowia lub środowiska - dla obszarów tych stężenia zachowują standardy wynikające ze stanu faktycznego, z zastrzeżeniem pkt. 2 i 3;
2) grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbanizowane z wyłączeniem terenów przemysłowych, użytków kopanych oraz terenów komunikacyjnych;
3) grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne.
     Badania WIOŚ ograniczały się do terenów mieszczących się w grupie B (głównie użytki rolne, grunty leśne oraz grunty zabudowane) stąd w ocenie zastosowano kryteria odnoszące się do wartości dopuszczalnych stężeń obowiązujących dla tej grupy. Analizy wykonywano w powierzchniowej warstwie gleby, gdzie oznaczano pH w KCl oraz stężenia [w mg/kg suchej masy] następujących metali: miedzi (Cu), niklu (Ni), cynku (Zn), ołowiu (Pb) oraz kadmu (Cd).

     Wartości stężeń ustalone w wyniku badań porównano do niżej przytoczonych wartości dopuszczalnych stężeń wyrażanych w mg/kg suchej masy (grupa B; głębokość 0-0,3 m ppt):

• miedź - 150
• nikiel - 100
• cynk - 300
• ołów - 100
• chrom - 150
• kadm - 4

     Zestawienie wyników monitoringu gleb w rejonie drogi krajowej nr 7 relacji Warszawa-Kraków, na podstawie badań WIOŚ, zawiera tabela 69.
     Badaniami objęto 14 punktów kontrolno-pomiarowych położonych w rejonie drogi, przeprowadzając dwa cykle badań w latach 1997 i 2002, przy czym w 3 punktach (Tokarnia, Kajetanów i Barcza) dysponowano również wynikami badań wcześniejszych odnoszących się do 1989 r., co pozwala na śledzenie zmian zachodzących w glebie w dłuższej perspektywie czasu. Próby gleb do analiz laboratoryjnych pobierano w odległościach 10 i 50 m od drogi.
     Wyniki badań powalają na obserwację zmian właściwości chemicznych i zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi. Spośród analizowanego zakresu oznaczeń, przekroczenia wartości dopuszczalnych obserwowane są tylko w zakresie stężeń ołowiu. Ponadnormatywne stężenia Pb w glebie dotyczą: Kielc - Podkarczówki stwierdzone w obu seriach badań oraz Kielc - Szydłówka i Chęcin odnotowane wyłącznie w badaniach z 1997 roku. Na zwiększoną ilość metali w glebach na terenie miast ma wpływ większa emisja spalin samochodowych oraz zanieczyszczenia pochodzące z lokalnych źródeł. W punkcie kontrolnym Kielce - Podkarczówka uwidaczniać się może wpływ podłoża, ponieważ wzgórze Karczówka zbudowane jest z wapieni organogenicznych dewonu środkowego i górnego, w których występują rudy ołowiu niegdyś intensywnie eksploatowane systemem tzw. szparowym. Nie bez znaczenia jest, że zmiany środowiska glebowego powodowane antropopresją nakładają się na istniejącą zmienność naturalną. Uwzględniając fakt zdolności gleby do samoregulacji właściwości oraz wpływ podłoża istnieje ogromna trudność analitycznego udokumentowania wpływu antropopresji na glebę i określenia jej udziału w stosunku do zmian powodowanych działalnością czynników naturalnych. Dane zamieszczone w tabeli 69 wskazują na duże zróżnicowanie wartości stężeń metali w poszczególnych punktach kontrolno-pomiarowych. Nie wszędzie można przy tym zauważyć jednoznaczne tendencje wyraźnych zmian w kierunku niekorzystnym, a tam gdzie one występują pozostaje dość duża tolerancja do granic dopuszczalnych stężeń.
     Przeprowadzone w 2002 roku badania gleb w rejonie Kielc, zestawione w tabeli 70, obejmowały 14 punktów kontrolno-pomiarowych i stanowiły już czwartą serię badań. Poprzednie analizy wykonywano w latach: 1989, 1993, 1997 i 2002. Przekroczenia dopuszczalnych stężeń metali ciężkich notowane były sporadycznie i dotyczyły: cynku, ołowiu oraz kadmu, przy czym zaobserwowane w danym roku przekroczenia, nie powtarzają się w kolejnych latach badań.
     W badaniach z roku 2002, ponadnormatywną wartość zaobserwowano tylko w jednym punkcie na terenie Kielc (ul. Hubalczyków), gdzie przekroczona została wartość kryterialna obowiązująca dla stężenia ołowiu.
     Badania prowadzone w latach 1997 i 2002 w rejonie Ostrowca Świętokrzyskiego w ramach monitoringu regionalnego gleb nie wykazały stężeń metali na poziomie przekraczającym wartości dopuszczalne. Wyniki tych badań, dotyczące 14 punktów kontrolno-pomiarowych zestawiono w tabeli 71.