2. HAŁAS KOMUNIKACYJNY

2.1. Badania hałasu w miastach

     Główną przyczyną narażenia ludności miejskiej na hałas jest komunikacja i stale wzrastająca liczba pojazdów pojawiających się na naszych drogach. Czynnikami wpływającymi na poziom hałasu komunikacyjnego są natężenie i płynność ruchu, procentowy udział pojazdów ciężarowych w strumieniu pojazdów, prędkość strumienia pojazdów, położenie drogi oraz rodzaj nawierzchni, ukształtowanie terenu, przez który przebiega trasa komunikacyjna, charakter obudowy trasy i rodzaj sąsiadującej z trasą zabudowy.
     Według Centrum Badania Opinii Społecznej z sierpnia 1999 roku 33% mieszkańców Polski skarżyło się na nadmierny hałas drogowy. Jest to wartość średnia w kraju, a tym samym w dużych miastach procent osób niezadowolonych z warunków akustycznych jest znacznie wyższy. Powszechność i intensywność hałasu w miejscu zamieszkania stanowi realne zagrożenie zdrowia, a zwłaszcza obniżenie psychicznego komfortu i jakości życia. Problemy oddziaływania hałasu drogowego na mieszkańców i podsumowanie długookresowych badań w tym zakresie prowadzonych na terenie kraju przedstawione zostały w publikacji Inspekcji Ochrony Środowiska pn. „Stan klimatu akustycznego w kraju w świetle badań WIOŚ” (Biblioteka Monitorngu Środowiska, Warszawa 2002).
     W roku 2002 przeprowadzono badania klimatu akustycznego na terenie dwóch miast województwa świętokrzyskiego. Celem tych badań jest ocena warunków akustycznych, określenie uciążliwości hałasu dla jego mieszkańców oraz zmian w ocenie oddziaływania na środowisko, jakie nastąpiły w przerwie badań. Na podstawie przeprowadzonych pomiarów sporządzono plany akustyczne miast wraz z analizą istniejących zagrożeń. Stanowiły one podstawę do podejmowania wszelkiego rodzaju decyzji administracyjnych, mających na celu ograniczenie uciążliwości akustycznej dla mieszkańców miasta.
     Prezentowane oceny klimatu akustycznego dotyczą Starachowic, gdzie jest możliwość odniesienia i porównania wyników badań do stanu z lat poprzednich, a także Staszowa objętego badaniami w tym zakresie po raz pierwszy.

     Plan akustyczny Starachowic
     Na ulicach Starachowic pomiary hałasu komunikacyjnego wykonywano w porze dziennej z równoczesnym pomiarem natężenia ruchu pojazdów.
     Długość dróg na terenie Starachowic wg danych uzyskanych z Urzędu Miejskiego wynosi ogółem 132,721 km (8,831 km - drogi krajowe; 3,320 km - drogi wojewódzkie; 20,490 - drogi powiatowe; 100,080 km - drogi miejsko-gminne), z czego przebadano 77,051 km, co stanowi 58,1% ogólnej długości dróg miejskich. Pomiary hałasu przeprowadzono łącznie w 96 punktach pomiarowych w odległości 1 metra od krawędzi jezdni i w 15 minutowych przedziałach czasowych, w godzinach maksymalnego i w miarę równomiernego natężenia ruchu komunikacyjnego. Badania wykonywano w miesiącu lutym i na początku marca 2002 r. w czasie bezdeszczowej i bezwietrznej pogody przy temperaturze otoczenia od 3 do 19°C.
     Ogólna liczba ludności Starachowic (pobyt stały i czasowy) wynosi 57 828 osób, z czego na terenach narażonych na bezpośrednie oddziaływanie ponadnormatywnego hałasu (powyżej 60 dB) pochodzącego od miejskich układów komunikacyjnych, przebywają stale lub okresowo ok. 30 972 osoby, co stanowi 53,5% ludności miasta.
     Liczba odcinków pomiarowych, na których równoważny poziom dźwięku w porze dziennej przekracza normę dopuszczalną 60 dB, wynosi 65, co stanowi 67,7% ogólnej liczby przebadanych odcinków ulic. Natomiast tylko na 31 odcinkach poziom hałasu jest niższy od wartości dopuszczalnej, co stanowi 32,3% wszystkich odcinków pomiarowych. Najwięcej jest odcinków ulic, przy których równoważny poziom hałasu kształtuje się w przedziale od 60,1 do 70,0 dB (53 odcinki odpowiadające 55,2%), a są to ulice wylotowe i przebiegające przez tereny śródmiejskie. Hałas o poziomie powyżej 70 dB występujący na 12 odcinkach ulic (12,5%) dotyczy głównie ulic przenoszących ruch tranzytowy oraz dróg wylotowych w kierunku Skarżyska-Kamiennej, Radomia i Ostrowca Św. Należy również zaznaczyć, że na żadnym odcinku ulic nie stwierdzono równoważnego poziomu hałasu w przedziale powyżej 75 dB.
     Przeciętny poziom hałasu na ulicach Starachowic wynosi 62,7 dB, co oznacza, że jest on większy o 2,7 dB od ustalonej normy dla tego typu terenu. Spowodowane jest to stosunkowo wysokim natężeniem ruchu pojazdów na ulicach miasta, które na niektórych odcinkach ulic wynosi ponad 400 pojazdów/godz., a na większości badanych odcinków od 100 do 400 pojazdów/godz. Średnie natężenie ruchu wynosi 244 pojazdy/godz., przy 7,8% udziale samochodów ciężkich.
     Wyniki pomiarów hałasu w 2002 r. na terenie miasta Starachowice, w tym obliczony wskaźnik „W”, oznaczający procentowy udział odcinków ulic o tym samym poziomie hałasu do długości wszystkich przebadanych ulic, przedstawia tabela 50.
     W celu poprawy klimatu akustycznego miasta wskazanym jest ograniczenie hałasu samych źródeł oraz ograniczenie jego propagacji na drodze od źródła do środowiska. Pewne sugestie rozwiązań w tym zakresie zawarte zostały w przekazanym organom samorządowym opracowaniu zawierającym wyniki przeprowadzonych badań.
     Zestawiając wyniki badań klimatu akustycznego Starachowic z lat 1996 i 2002 (tabele 51 i 52) można zauważyć niekorzystne trendy w zagrożeniu ponadnormatywnym hałasem komunikacyjnym. Na podstawie analizy wskaźnika „W”, który daje pogląd na wielkość hałasu w odniesieniu do długości ulic stwierdza się, że w 2002 r., w porównaniu do roku 1996, hałas o natężeniu 60,1-70,0 dB wystąpił na znacznie większej długości przebadanych ulic. Mniejszy jest też ten wskaźnik w przedziale hałasu poniżej normy 60 dB.
     Wprawdzie liczba mieszkańców narażonych na oddziaływanie hałasu komunikacyjnego na terenach objętych badaniami w 2002 roku wzrosła tylko o 0,3% w porównaniu do roku 1996 stanowiąc 74,8% ogółu mieszkańców miasta, to jednak hałas ponadnormatywny, o natężeniu 60,1-70,0 dB, miał wpływ na znacznie większą liczbę mieszkańców (51,8%) niż w 1996 roku (43,6%). Pozytywne jest, ale w mniejszym stopniu, ograniczenie oddziaływania hałasu o natężeniu większym niż 70 dB. W 2002 roku narażonych na tego typu hałas było 1,7% ogółu mieszkańców (1006 osób), podczas gdy w 1996 roku tak uciążliwy hałas wpływał na 4,0% ogółu ludności Starachowic (2349 osób).
     Plan akustyczny miasta Starachowice przedstawia rys. 28.

     Plan akustyczny Staszowa
     Badania mające na celu ocenę klimatu akustycznego miasta Staszowa wykonane zostały w 2002 roku po raz pierwszy. Stanowiły one podstawę do oceny wpływu komunikacji na kształtowanie się poziomu hałasu na obszarach przyległych do głównych miejskich ciągów komunikacyjnych i powinny być wykorzystane w planowaniu przestrzennym oraz w podejmowaniu działań na rzecz zapewnienia odpowiednich warunków akustycznych na terenach wymagających ochrony przed hałasem.
     Długość ulic na terenie Staszowa wg danych uzyskanych z Urzędu Miasta i Gminy, wynosi ogółem 40,000 km (w tym: 14,330 km - drogi wojewódzkie; 3,035 km - drogi powiatowe; 22,635 km - drogi miejsko-gminne), z czego przebadano 31,085 km, co stanowi 77,7% ogólnej długości ulic miejskich. Pomiary hałasu komunikacyjnego przeprowadzono łącznie w 62 punktach pomiarowych zlokalizowanych w odległości 1 m od krawędzi jezdni w 15-minutowych przedziałach czasowych w godzinach maksymalnego i w miarę równomiernego natężenia ruchu pojazdów. Badania wykonano w marcu 2002 roku w warunkach sprzyjających pomiarom, czyli przy bezdeszczowej i bezwietrznej pogodzie oraz temperaturze otoczenia 9-16°C.
     Spośród ogólnej liczby ludności Staszowa wynoszącej 17 327 osób, na terenach narażonych na bezpośrednie oddziaływanie ponadnormatywnego hałasu pochodzącego od miejskich układów komunikacyjnych, przebywa stale lub okresowo ok. 11 700 osób, co stanowi 67,5% ludności miasta.
     Na 39 odcinkach pomiarowych stanowiących 62,9% ogólnej liczby przebadanych odcinków ulic, przekraczany jest normowany poziom hałasu wynoszący 60 dB. Natomiast na pozostałych 23 odcinkach (37,1% ogółu) poziom hałasu jest niższy od poziomu dopuszczalnego. Znaczną grupę, w liczbie 34 (54,9% ogółu), stanowią odcinki ulic, przy których równoważny poziom hałasu kształtuje się w przedziale od 60,1 do 70,0 dB. Równoważny poziom hałasu w przedziale powyżej 70,1 dB stwierdzono na 5 odcinkach ulic, co stanowi 8,0% wszystkich badanych odcinków pomiarowych, a dotyczy to głównie odcinków ulic miejskich przenoszących ruch tranzytowy oraz dróg wylotowych w kierunku Stopnicy, Osieka i Połańca. Należy również zaznaczyć, że na żadnym odcinku ulic nie stwierdzono równoważnego poziomu hałasu w przedziale powyżej 75 dB.
     Przeciętny poziom hałasu na ulicach Staszowa wynosi 62,1 dB, co oznacza, że jest on większy o 2,1 dB od kryteriów oceny hałasu ustalonego dla tego typu terenu. Przyczynia się do tego stosunkowo wysokie natężenie ruchu pojazdów na ulicach miasta, które na niektórych odcinkach ulic wynosi ponad 200 pojazdów/godz. Niemniej jednak na większości badanych odcinków ulic natężenie ruchu pojazdów mieści się w przedziale od 50 do 200 pojazdów/godz., a na 18 odcinkach zanotowano ruch pojazdów poniżej 50 pojazdów/godz.
     Ilościowy udział odcinków pomiarowych w poszczególnych przedziałach poziomu hałasu oraz wskaźnik „W”, który daje obraz natężenia hałasu w stosunku do długości ulic, przedstawiono w tabeli 53.
     Plan akustyczny Staszowa ilustruje rys. 29.