Raport o stanie srodowiska - WIOS Kielce '2003

2.5. Opis systemu oceny

     Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska (art. 89) dokonano oceny poziomu substancji w powietrzu w poszczególnych strefach, a następnie sporządzono klasyfikację stref dla dwóch grup kryteriów: 1) ustanowionych w celu ochrony zdrowia, 2) ustanowionych w celu ochrony roślin - wyodrębniając strefy, w których:
- poziom choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji,
- poziom choćby jednej substancji mieści się pomiędzy poziomem dopuszczalnym, a poziomem dopuszczalnym powiększonym o margines tolerancji,
- poziom substancji nie przekracza poziomu dopuszczalnego.
     Klasyfikacji stref dokonano dla każdego zanieczyszczenia, na podstawie najwyższych stężeń na obszarze strefy. Końcowym wynikiem klasyfikacji było określenie jednej klasy dla strefy ze względu na ochronę zdrowia i jednej klasy ze względu na ochronę roślin - na podstawie klas wynikowych dla poszczególnych zanieczyszczeń. W klasyfikacji ogólnej klasa strefy odpowiada najmniej korzystnej klasie uzyskanej z klasyfikacji według zanieczyszczeń.
     Ocena dotyczy pełnego roku 2002 i opiera się w całości na kryteriach (w tym na dopuszczalnych poziomach substancji w powietrzu) określonych w rozporządzeniach MŚ z dnia 6 czerwca 2002 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 796 i 798) cyt. na wstępie rozdziału.
     Obowiązujące na podstawie wyżej powołanych przepisów wartości kryterialne będące podstawą klasyfikacji stref zestawiono w tabelach 41,42,43,44.
     Dopuszczalna częstość przekroczeń odnosi się również do przekraczania wartości poziomu dopuszczalnego powiększonej o margines tolerancji, o ile dla danej substancji i danego czasu uśredniania margines został określony jako obowiązujący w 2002 roku.
     W porównaniu z wartościami normatywnymi dla danego zanieczyszczenia określonymi dla terenu kraju, w uzdrowiskach obowiązują niższe poziomy dopuszczalne, bez dopuszczalnych ilości ich przekroczeń oraz bez marginesów tolerancji.
     W odniesieniu do pozostałych zanieczyszczeń, dla których istnieją wartości dopuszczalnych poziomów określonych w celu ochrony zdrowia (ozonu i pyłu zawieszonego), na terenie uzdrowisk obowiązują kryteria określone dla terenu kraju.
     Podobnie, poziomy dopuszczalne substancji ustanowione w celu ochrony roślin na terenie parków narodowych są niższe od obowiązujących na terenie kraju, bez dopuszczalnej częstości przekroczeń oraz nie określono dla nich marginesów tolerancji. W odniesieniu do ozonu na obszarze parków narodowych obowiązuje poziom dopuszczalny określony dla terenu kraju.
     Poziom substancji "nie przekraczający wartości dopuszczalnej" oznacza, że jeśli pewna liczba przekroczeń tej wartości jest dozwolona, to przypadki przekroczeń poziomu dopuszczalnego nie wystąpiły lub ich liczba nie przekraczała ilości dozwolonej w ciągu roku.
     W pierwszej rocznej ocenie poziomu substancji w powietrzu, sporządzonej za rok 2002, do określenia klas poszczególnych stref zastosowano symbole zawarte w tabeli 45.
     Zaliczenie strefy do określonej klasy zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąże się z określonymi wymaganiami co do działań na rzecz poprawy jakości powietrza (w przypadku, gdy nie są spełnione określone kryteria) lub na rzecz utrzymania tej jakości (jeżeli spełnia ona przyjęte standardy). Działania wynikające z klasyfikacji, pomimo że przypisywane są do strefy (wynikają z klasy strefy), dotyczą jednak obszarów i zanieczyszczeń. Zakres działań wynikających z oceny obejmuje:

dla klasy A: utrzymane jakości powietrza na tym samym lub lepszym poziomie;
dla klasy B: określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych stężeń, dążenie do osiągnięcia stężeń poniżej poziomów dopuszczalnych;
dla klasy C:

dla klasy B/C (gdy jest określony margines tolerancji):

niezależne od klasy strefy: wzmocnienie systemu oceny (ze wskazaniem zanieczyszczenia).

     Podstawą zaliczenia strefy do określonej klasy są wyniki oceny uzyskane z wykorzystaniem odpowiednich metod, zależnych od poziomów stężeń substancji występujących na danym obszarze (np. pomiarów wysokiej jakości w rejonach, gdzie stężenia przekraczają górny próg oszacowania, stanowiący określony procent stężenia dopuszczalnego). Metody oceny oraz stawiane im wymagania określa cytowane powyżej rozporządzenie MŚ w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu.
     Zaprezentowana w niniejszym opracowaniu ocena roczna jest pierwszą oceną według nowych zasad. Warunki i wymagania podane w rozporządzeniu nie mogą być w pełni spełnione, potrzebny jest czas niezbędny do dostosowania systemu oceny do nowych wymagań. Ponadto dostępne dane za rok 2002 podlegały selekcji przed ich wykorzystaniem, w celu koniecznego pominięcia w analizach danych niespełniających przynajmniej minimalnych wymagań warunkujących możliwość ich wykorzystania w ocenie. W związku z tym, w niektórych przypadkach, wyników oceny nie można było uznać za wystarczającą podstawę do jednoznacznego zaliczenia strefy do określonej klasy. Biorąc pod uwagę ekonomiczne skutki podania obszarów występowania stężeń przekraczających wartości kryterialne, wymagających Programów Ochrony Powietrza (POP), w sporządzonej pierwszej rocznej klasyfikacji stref wyodrębniono przypadki wymagające potwierdzenia zaliczenia strefy do klasy, dla której wymagane jest opracowywania POP. W odniesieniu do sytuacji, gdy ocena oparta jest na podstawach uznanych za niewystarczające do zaliczenia strefy do klasy C (do opracowania POP), przypisano strefie symbol łączący dwie klasy potencjalnie możliwe wyodrębniając: - klasę B/C - gdy określony jest margines tolerancji, (możliwa jest odpowiednio klasa A/C, w odniesieniu do substancji, gdy margines tolerancji nie jest określony, lecz wariant ten nie występuje w ocenie woj. świętokrzyskiego za 2002 r.).
     Tak więc dla stref, którym przypisana została klasa B/C wymagane jest przeprowadzenie dodatkowych badań (np. obejmujących kolejny rok) w celu potwierdzenia zaliczenia do klasy C (potwierdzenia potrzeby działań na rzecz poprawy jakości powietrza - opracowania POP w odniesieniu do wstępnie wskazanych obszarów i zanieczyszczeń). Dodatkowe badania oznaczają głównie wykonanie pomiarów o odpowiedniej jakości w obszarach, gdzie w wyniku przeprowadzonej oceny stwierdzono możliwość występowania przekroczeń odpowiednich wartości kryterialnych dla określonych zanieczyszczeń. Uznano, że dodatkowe badania, w przypadku braku dostatecznych podstaw do podjęcia decyzji o opracowywaniu POP, są lepszym rozwiązaniem niż kosztowne opracowywanie złożonych programów ochrony powietrza w przypadkach, gdy nie będzie takiej potrzeby.
     Do oceny jakości powietrza i klasyfikacji stref za rok 2002 wykorzystano metody oparte o:
     - pomiary wysokiej jakości na stałych stacjach monitoringu, rozumianych jako pomiary ciągłe prowadzone z zastosowaniem mierników automatycznych dobrej klasy,
     - pomiary manualne na stałych stacjach monitoringu prowadzone codziennie,
     - pomiary manualne na stałych stacjach monitoringu prowadzone w trybie cyklicznym traktowane jako "mniej intensywne" metody oceny,
     - rozkłady przestrzenne stężeń zanieczyszczeń pochodzące z obliczeń modelowych rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w powiązaniu z szacowaniem na podstawie analizy źródeł zanieczyszczeń i wielkości emisji za 2002 r.,
     - analogię do stężeń zmierzonych na wskazanej stacji pomiarowej,
     - obiektywne metody szacowania w oparciu o wartości uzyskane z pomiarów w innych miejscach lub innym czasie, przy wykorzystaniu wiedzy na temat rozkładów stężeń i emisji na danym obszarze oraz o zagospodarowaniu przestrzennym terenu.
     Wykaz stałych stacji pomiarowych, z których wyniki wykorzystano w ocenie przedstawiono w tabeli 46.
     Rozkłady stężeń w poszczególnych strefach sporządzone zostały dla potrzeb "Oceny wstępnej jakości powietrza woj. świętokrzyskiego" zgodnie z art. 88 ustawy - Prawo ochrony środowiska przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej O/Kraków, w oparciu o inwentaryzację emisji, przy zastosowaniu modelu gaussowskiego RMG (rozszerzony model Pasquilla) dla następujących zanieczyszczeń: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu.
     Metody oparte na analogii stosowano do stref, w których nie dysponowano wynikami pomiarów, a które charakteryzują podobne uwarunkowania do stref z pomiarami.
     Szacunki obiektywne stosowano w przypadkach, gdy nie wykonywane były pomiary w strefie, lecz dysponowano dostatecznym rozpoznaniem źródeł emisji, zagospodarowania przestrzennego i innych uwarunkowań decydujących o zanieczyszczeniu powietrza w powiązaniu z możliwością analizy wyników pomiarów z innych stref.