CZĘŚĆ IV. GOSPODARKA ODPADAMI

2. Odpady przemysłowe oraz niebezpieczne na podstawie danych WIOŚ

2.3. Składowiska odpadów przemysłowych

     Unieszkodliwianie odpadów poprzez ich deponowanie na składowiskach winno być działaniem ostatecznym, po wyczerpaniu wszelkich dopuszczalnych możliwości ich wykorzystania. Wszystkie składowiska, niezależnie od rodzaju składowanych odpadów, są obiektami uciążliwymi dla otoczenia, a składowiska nie posiadające żadnych lub dostatecznych zabezpieczeń, stanowią potencjalne źródła zanieczyszczenia środowiska. 
     Ze względu na rodzaj składowanych odpadów poprodukcyjnych stałe składowiska można podzielić na dwa rodzaje, tj. składowiska odpadów surowców mineralnych oraz składowiska pozostałych odpadów przemysłowych. Odpady pochodzące z wydobycia i przeróbki kopalin mineralnych składowane są na hałdach i w stawach osadowych. Nie stanowią one większego zagrożenia dla środowiska ze względu na ich mineralny charakter, lecz zajmując duże powierzchnie gruntów obniżają wartości przyrodnicze i walory krajobrazowe regionu. Pozytywnym zjawiskiem jest coraz szersze wykorzystywanie tego typu odpadów do celów przemysłowych, zarówno z produkcji bieżącej, jak i z hałd powstałych w wyniku selektywnego ich gromadzenia. 
     Na składowiskach odpadów przemysłowych, w większości składowane są odpady inne niż niebezpieczne. Wyjątek stanowi składowisko Zakładów Metalowych "Mesko S.A" w Skarżysku-Kamiennej. 
     Charakterystykę wybranych składowisk odpadów przemysłowych przedstawiono w tabeli 71. 
     Na wyszczególnionych w tabeli 71 składowiskach zakładowych, przeznaczonych do stałego składowania odpadów przemysłowych, złożonych zostało w 2000 roku 354 553,4 Mg odpadów, co stanowi ponad 86% wszystkich odpadów przekazanych w roku sprawozdawczym na składowiska. Łączna powierzchnia wymienionych w zestawieniu 11 składowisk wynosi 203,5 ha. Ogółem od początku eksploatacji nagromadzono na tych obiektach 35 941 809,7 Mg odpadów. Największy udział w łącznym nagromadzeniu na koniec 2000 roku mają odpady pochodzące z Zakładów Przemysłu Wapienniczego "Trzuskawica" S.A. w Sitkówce (46%), gromadzone na składowisku odpadów przeróbczych, oraz z Elektrowni w Połańcu (38%), kierowane na składowisko "Pióry". 
     Charakterystyka eksploatowanych w 2000 roku składowisk odpadów poprodukcyjnych i technologicznych przedstawia się następująco: 
- składowisko "Gruchawka", którego właścicielem i użytkownikiem jest Elektrociepłownia "Kielce" S.A., położone jest w północno-zachodniej części miasta Kielce, po zachodniej stronie linii kolejowej Kielce-Warszawa. Zajmuje powierzchnię 21 ha gruntów, położonych częściowo w Kielcach oraz częściowo na terenie gminy Miedziana Góra. Składowisko eksploatowane jest od 1992 r., a przewidywany termin zakończenia jego użytkowania to 2040 rok. Składowanie odpadów paleniskowych odbywa się tu na mokro na dwóch kwaterach, gdzie odpady zalewane są wodą nadosadową, wykorzystywaną do hydrotransportu odpadów paleniskowych w obiegu zamkniętym. Wokół składowiska zbudowany jest nieprzepuszczalny ekran bentonitowy, a po jego zewnętrznej stronie znajduje się rów opaskowy zbierający odcieki. Pod składowiskiem, ujęty kolektorem, płynie ciek - dopływ Sufragańczyka. W odległości 300 m od składowiska jest ujęcie komunalne i ujęcie dla ZUChiAP "Chemar" w Kielcach. Obiekt objęty jest stałą kontrolą w zakresie oddziaływania na środowisko, polegającą na prowadzeniu monitoringu wód podziemnych i powierzchniowych, gleb i aluwiów. Składowisko funkcjonuje legalnie i posiada uregulowany stan formalno-prawny; 
- składowisko "Krzemionki", użytkowane od 1964 roku przez Hutę "Ostrowiec", jest kolejnym obiektem, na który trafiają duże ilości odpadów. Zajmuje ono powierzchnię 13,6 ha, a zlokalizowane jest w północnej części gm. Bodzechów w nieczynnym kamieniołomie wapieni. W wyniku działającej na tym terenie Spółki AMSI (Alexander Mill Services International) w Warszawie - Zakład w Ostrowcu Świętokrzyskim, która zagospodarowuje odpady żużli stalowniczych, zarówno z produkcji bieżącej, jak i z istniejącej hałdy, nagromadzenie na tym składowisku systematycznie maleje. Prowadzone stałe badania wód studni głębinowych ujęcia miejskiego, wód okolicznych studni oraz wód z odwierconych piezometrów nie wykazują wzrostu zawartości metali ciężkich, jednak uwidaczniają nieznaczne, okresowe ich wahania. Stwierdzono jednak, że od roku 1998 wystąpił znaczny wzrost zawartości związków żelaza, co należy wiązać z prowadzoną na wysypisku przeróbką hałdy odpadów pohutniczych. Ze względu na potrzebę ochrony komunalnych ujęć wody, minitoring wód podziemnych w rejonie obiektu, służący obserwacji wpływu prowadzonej na składowisku przeróbki odpadów na jakość tych wód, w dalszym ciągu winien być kontynuowany; 
- składowisko odpadów paleniskowych Zakładu Energetyki Cieplnej miasta Skarżysko-Kamienna eksploatowane jest od 1985 roku, zajmując powierzchnię 3,21 ha. Teren podzielony jest na sześć sektorów obwałowanych żużlem, do których rozładowywany jest pył z cyklonów. Po napełnieniu zagłębienia pył przysypywany jest żużlem i tak wypełniony sektor przykrywany jest warstwą ziemi, co pozwala wyeliminować nadmierne pylenie; 
- składowisko Zakładów Metalowych "Mesko" w Skarżysku-Kamiennej, eksploatowane od 1974 r., usytuowane jest na terenie leśnym i zajmuje powierzchnię 1 ha. Do dwóch obwałowanych dołów osadczych (cyjanowego i chromowego), składowane są szlamy wodorotlenków metali, powstałe w procesie unieszkodliwiania odpadów cyjankalicznych, pogalwanicznych i pochromowych, zawierających w swym składzie między innymi siarczan wapnia, fosforany, wodorotlenki żelaza, glinu, cynku, miedzi, niklu, a także znaczne ilości metali ciężkich. Składowisko to nie posiada dostatecznych zabezpieczeń, w tym brak jest również ekranizacji podłoża. W związku z zagrożeniem składowiska dla jakości wód podziemnych, prowadzone są badania w oparciu o punkt obserwacyjny wchodzący w skład sieci regionalnej monitoringu; 
- składowisko "Agrosu-Białystok", o powierzchni 0,53 ha, zlokalizowane jest w wyrobisku po byłym kamieniołomie w miejscowości Skowronno, w gminie Pińczów, gdzie od 1973 roku w celu wypełnienia wyrobiska gromadzone są odpady poprodukcyjne i inne podobne do komunalnych. Według projektu technicznego wykonanego w 1993 roku, w I. etapie rekultywacji (przez około 9 lat) zakłada się wypełnianie wyrobiska odpadami, a następnie w II. etapie przykrycie nagromadzonych odpadów gliną lub piaskiem gliniastym, po czym nawiezienie ziemią urodzajną i obsianie trawą. Po upływie trzech lat rekultywowany teren ma być obsadzony drzewami; 
- składowisko popiołu i żużla "Pióry", o powierzchni 90,5 ha, eksploatowane od 1979 roku jest składowiskiem "mokrym", funkcjonującym w układzie hydraulicznego odpopielania i odżużlania. W celu zmniejszenia uciążliwości składowiska i przeciwdziałania pyleniu, wybudowano stałą instalację zraszaczową na wałach zewnętrznych i wewnętrznych kwater oraz dla potrzeb dodatkowego zraszania wnętrza kwater zamontowano przenośną instalację zraszającą. Prowadzone dotychczas badania w rejonie składowiska nie wykazują zanieczyszczenia środowiska; 
- składowisko "Tursko", uruchomione w 1998 r. przez Elektrownię w Połańcu, przeznaczone jest do składowania nadmiernych ilości gipsów technicznych powstających w wyniku procesu odsiarczania spalin. Zlokalizowane na południe od kwatery 1 i 2 składowiska odpadów paleniskowych "Pióry", zajmuje powierzchnię 8,6 ha. W roku 2000 nie eksploatowane, bowiem 94% wytworzonych odpadów przekazano bezpośrednio do cementowni i zakładów cementowo-wapienniczych na terenie kraju w celu wykorzystania, a pozostałe ilości (5848 Mg) gromadzono tymczasowo w zbiorniku EUROSILO do czasu ich zagospodarowania. Ponadto z istniejącego składowiska zagospodarowano również 4000 Mg tych odpadów. Badania w celu kontroli wpływu tego obiektu na jakość wód podziemnych prowadzone są od 1998 roku; 
- składowisko KiZChS "Siarkopol" w Grzybowie, zlokalizowane we wsi Mikołajów, eksploatowane jest od 1995 r. W zbiornikach osadczych z naturalnym zabezpieczeniem podłoża (gliny i iły krakowieckie), zajmujących powierzchnię 0,25 ha, gromadzona jest płuczka wiertnicza powstająca podczas wiercenia otworów eksploatacyjnych Kopalni Siarki "Osiek". Do końca 2000 roku zgromadzono tam 3345 ton tego odpadu; 
- składowisko "Adamówka", będące własnością Kopalni Siarki "Grzybów" w Rzędowie, to zbiornik sedymentacyjny o powierzchni 17,4 ha, w którym od 1973 roku gromadzone są odpady z mechanicznego oczyszczania ścieków i wód kopalnianych (osady mineralne o dużej zawartości związków wapnia); 
- składowisko odpadów przeróbczych i kopalnianych ZPW "Trzuskawica", to dwa zwałowiska tworzące jedną całość, usytuowane na północnej stronie złoża, na których z jednej strony gromadzone są odpady kopalniane, a z drugiej odpady przeróbcze. Składowisko funkcjonuje od 1948 roku. Z chwilą zaprzestania eksploatacji złoża, co przewiduje się po 2030 roku, teren zwałowiska i wyrobiska zostanie zrekultywowany zgodnie z zatwierdzonym projektem, ustalającym kierunki zagospodarowania terenu. 
     Mogilniki 
     Specyficznym rodzajem składowisk są tzw. mogilniki, które zbudowane zostały w latach 60. i 70., z kręgów betonowych umiejscowionych w ziemi, z przeznaczeniem do bezterminowego gromadzenia wycofanych z obrotu, przeterminowanych środków ochrony roślin i opakowań po tych środkach. Zasady budowy tego typu składowisk, przy jednoczesnym braku przepisów w tamtych czasach o ochronie środowiska przed odpadami, nie wymagały rozpoznania hydrogeologicznego ani nie ustalały reżimów izolacji komór mogilników. Preparaty i opakowania składowane w mogilnikach pochodziły głównie z Wojewódzkich Związków Spółdzielni Rolniczych "Samopomoc Chłopska" oraz Wojewódzkich Związków Gminnych Spółdzielni, prowadzących dystrybucję środków ochrony roślin. Z uwagi na koncentrację w mogilnikach dużych ilości trucizn i środków szkodliwych, zostały one zakwalifikowane do potencjalnych źródeł nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, szczególnie dla wód podziemnych. Problem ten próbuje się rozwiązać centralnie, ustalając zasady postępowania z gromadzeniem środków ochrony roślin i sposobami likwidacji miejsc ich składowania. Z 22 zlokalizowanych w województwie miejsc gromadzenia przeterminowanych pestycydów, w 2000 r. zostały zlikwidowane 2 z nich, a są to mogilniki w miejscowościach: Biechów (gm. Pacanów) i Radków (gm. Radków). Na podstawie szczegółowego rozpoznania ustalono, że mogilnik w Bałtowie (gm. Bałtów) nie zagraża środowisku, w związku z czym nie zachodziła konieczność jego likwidacji, a jedynie rekultywacji terenu. Z przewidzianych do likwidacji zarówno zawartości, jak i konstrukcji dwóch mogilników: w Nieznanowicach (gm. Włoszczowa) i Młodzawach Dużych (gm. Pińczów), na przełomie roku 2000-2001 wywieziono do spalarni w Holandii 47 ton odpadów, celem termicznego ich unieszkodliwienia. W obrębie tych mogilników przeprowadzono rekultywację środowiska gruntowo-wodnego. Zanieczyszczone grunty wokół mogilnika w Młodzawach Dużych zostały zrekultywowane metodą EX-SITU, tzn. wydobyte, zdeponowane na tymczasowym składowisku i w specjalnie przygotowanym tunelu technologicznym oczyszczone poprzez płukanie, immobilizację i alkalizację. Natomiast grunty wokół mogilnika w Nieznanowicach, ze względu na niższy stopień zanieczyszczenia, zostały zrekultywowane metodą IN-SITU, polegającą na intensywnym i systematycznym przepłukiwaniu gruntów wodą technologiczną, bez składowania ich na tymczasowym składowisku. W obu przypadkach dna wykopów zostały zabezpieczone filtrami sorbcyjnymi, z drenażem umożliwiającym usuwanie ewentualnych odcieków. Podczas wydobywania kręgów betonowych likwidowanego mogilnika w Nieznanowicach, odkryto 22 kolejne studnie z 49 tonami przeterminowanych środków ochrony roślin. Podjęto starania o pozyskanie środków finansowych na ich likwidację w 2001 r. Rozpoczęto działania, mające na celu rozpoznanie ilości, rozmieszczenia i zawartości mogilników z przeterminowanymi środkami ochrony roślin na terenie powiatów: buskiego, jędrzejowskiego, kazimierskiego, kieleckiego, pińczowskiego i opatowskiego, ich oddziaływania na środowisko z przedstawieniem metody ich likwidacji lub zabezpieczenia, w celu przerwania ewentualnej emisji substancji zanieczyszczających środowisko wraz z oczyszczeniem środowiska gruntowo-wodnego w ich rejonie, a także określeniem kosztów likwidacji. Zadanie to będzie realizowane w 2001 r., a w miarę pozyskiwanych środków, rozpoczęte zostaną prace związane z ich likwidacją. 
     Lokalizację składowisk odpadów niebezpiecznych z przeterminowanymi środkami ochrony roślin w gminach województwa świętokrzyskiego przedstawiono na rys.44.