CZĘŚĆ IV. GOSPODARKA ODPADAMI 2.
Odpady przemysłowe oraz niebezpieczne na podstawie danych WIOŚ
2.2. Gospodarka odpadami
Ustawa o ochronie środowiska oraz ustawa o odpadach, nakładają na jednostki organizacyjne obowiązek stosowania w działalności gospodarczej technologii i rozwiązań technicznych, stwarzających jak najmniejsze zagrożenie lub uciążliwość dla środowiska, a w szczególności technologii mało odpadowych i bezodpadowych. Zakłady wytwarzające odpady mają obowiązek bezpiecznego dla środowiska ich wykorzystywania oraz zapewnienia zgodnego z zasadami ochrony środowiska postępowania z odpadami, których powstaniu nie udało się zapobiec, lub których nie udało się wykorzystać.
Gospodarkę odpadami przemysłowymi oraz niebezpiecznymi w województwie w latach 1999--2000 przedstawiono w tabeli
69, natomiast dla poszczególnych grup odpadów według danych
z 2000 roku w tabeli
70.
Z zestawionych danych wynika, że z wytworzonych 2 029 543,7 Mg odpadów poszczególnych grup gospodarczo wykorzystano 73,9%, unieszkodliwiono w inny sposób niż przez składowanie 2,2%, czasowo gromadzono na terenie zakładów z przeznaczeniem do późniejszego wykorzystania bądź unieszkodliwienia 3,7%, a na składowiska odpadów przemysłowych bądź komunalnych przekazano 20,2%. Z ogólnej masy tych odpadów 0,3%, tj. 5611,1 Mg stanowią odpady niebezpieczne, z których 69,3% wykorzystano, 26,3% unieszkodliwiono, 2,9% tymczasowo gromadzono, natomiast 1,5% przekazano na składowiska (rys.43)
Gospodarcze wykorzystanie odpadów
Wykorzystanie odpadów polega na użyciu ich do celów: 1/ przemysłowych, w tym energetycznych, a także budowlanych jako surowców wtórnych w całości lub w części, bezpośrednio lub przez przetworzenie, 2/ nieprzemysłowych, w szczególności do kształtowania powierzchni gruntów lub ich dostosowywania do określonych potrzeb, a także do nawożenia lub poprawienia struktury gleby.
Większość wytworzonych odpadów przemysłowych znajduje ponowne zastosowanie, przede wszystkim w przemyśle i rolnictwie. Gospodarczemu wykorzystaniu (w 70%) podlegają powstające w największych ilościach odpady nieorganiczne z procesów termicznych (grupa 10), w tym
z elektrowni i wielu zakładów energetyki cieplnej. Mieszanki popiołowo-żużlowe z mokrego odprowadzania odpadów paleniskowych są zagospodarowywane w ok. 62%, znajdując zastosowanie głównie w budownictwie drogowym i produkcji materiałów budowlanych. Pyły z elektrofiltrów Elektrowni w Połańcu, poprzez instalację do pneumatycznego ich odbioru i stację załadowczą, przekazywane są odbiorcom (przemysł cementowy i górnictwo) w 94% ilości wytworzonej. Do tej grupy odpadów należą także odpady z hutnictwa żelaza i stali, które podlegają zagospodarowaniu w ok. 87%. W wyniku ich przerobu następuje odzysk frakcji metalowych, stanowiących wkład do produkcji hutniczej oraz innych frakcji, zagospodarowywanych między innymi w celach budowlanych.
Inną grupą odpadów, powstających masowo i wykorzystywanych w dużych ilościach (w 83%), są odpady z wydobycia i przeróbki surowców mineralnych (grupa 01). Jednym z kierunków zagospodarowania tych odpadów jest produkcja nawozów mineralnych. Ponadto odpady te wykorzystywane są do produkcji wyrobów kamionkowych, budowy dróg, a także niwelacji terenów, budowy osadników i rekultywacji nieczynnych wyrobisk.
Odpady z przemysłu rolno-spożywczego (grupa 02), powstające głównie w cukrowniach, wykorzystywane są w 79% w stosunku do wytworzonej masy. Powstające wysłodki zagospodarowywane są w 100% na paszę, a wapno defekacyjne w 67% stosowane jest do wapnowania gleby.
W znacznej mierze (98%) gospodarczemu wykorzystaniu podlegają, powstające w mniejszych ilościach, odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz drogowych (grupa 17), jak również (w 97%) odpady z kształtowania i powierzchniowej obróbki metali i tworzyw sztucznych (grupa 12). Prawie w całości (99%) wykorzystywane są, głównie w przemyśle hutniczym, odpady z toczenia i piłowania żelaza i jego stopów, a także odpady spawalnicze i inne odpady żelaza i metali nieżelaznych.
Około 30% odpadów z urządzeń do likwidacji i neutralizacji odpadów oraz oczyszczania ścieków i gospodarki wodnej (grupa 19), do których przede wszystkim należą osady z oczyszczalni ścieków oraz odpady z uzdatniania wody pitnej i przemysłowej, wykorzystywana jest do rekultywacji i nawożenia użytków rolnych.
W mniejszym zakresie, w stosunku do ilości wytworzonej, wykorzystywane są odpady niebezpieczne. Powstające w największych ilościach (3076,7 Mg) odpady niebezpieczne z grupy 16, a są to przede wszystkim odpady z czyszczenia zbiorników magazynowych po ropie naftowej lub jej produktach (2882,5 Mg) oraz baterie i akumulatory (155,1 Mg), wykorzystane zostały w 95%. Baterie i akumulatory ołowiowe, bądź niklowo-kadmowe w największych ilościach trafiają do Z.G.H. "Orzeł Biały" w Bytomiu lub do "Baterpol" Sp. z o.o. w Świętochłowicach, gdzie poddawane są całościowej utylizacji, polegającej na odzyskaniu ołowiu, polipropylenu z obudowy i utylizacji elektrolitu. Odpady z czyszczenia zbiorników, wytworzone jednorazowo w 2000 roku
w ilości 2732,2 Mg przez Hutę "Ostrowiec" S.A. w Ostrowcu Św. w całości przekazane zostały do PPHU "HTS" Sp. z o.o. w Katowicach i Autohaus WW s.c. w Ostrowcu Św.
Wytwarzane w dużych ilościach oleje odpadowe (z grupy 13), przetwarzane są ponownie
w 75%. Są to odpadowe oleje smarowe, oleje hydrauliczne i płyny hamulcowe, które za pośrednictwem firm zajmujących się skupem tych odpadów, przekazywane są do Rafinerii Nafty "Jedlicze" w celu regeneracji, polegającej na usunięciu zanieczyszczeń nierozpuszczalnych w oleju i pozyskaniu z nich surowców petrochemicznych, które mogą być użyte do produkcji nowych olejów smarowych, lub np. lekkich olejów opałowych.
Odpadowe oleje z obróbki metali, zaliczane do grupy 12, zagospodarowane zostały w 64%,
z czego ponad połowa powstała w NSK ISKRA S.A. w Kielcach - przez Zakład Produkcji Świec Zapłonowych i Żarowych NSK ISKRA S.A. w Kielcach. Pozostałą ilość przekazano do Rafinerii Nafty "Jedlicze".
Odczynniki fotograficzne (z grupy 20) oraz roztwory utrwalaczy i wywoływaczy (grupa 09), zawierające w swoim składzie azotan srebra, pochodzące z zakładu David S. Smith i z Fabryki Kotłów SEFAKO w Sędziszowie oraz z pracowni rentgenowskich Zakładów Opieki Zdrowotnej, chociaż wytwarzane w niewielkich ilościach, wykorzystane zostały w 90-97% przez Przedsiębiorstwo Odzysku Srebra UNITEK w Kalwarii Zebrzydowskiej, Przedsiębiorstwo METILEX w Sieborowicach oraz Spółdzielnię Agro-Film w Tarnowie. Unieszkodliwianie odpadów
Odpady, których nie można było wykorzystać, poddawane są procesom unieszkodliwiania, polegającym na przekształcaniu biologicznym, fizycznym lub chemicznym w celu doprowadzenia ich do stanu, który nie stwarza zagrożeń dla życia lub zdrowia ludzi oraz dla środowiska.
Unieszkodliwianiem w rozumieniu ustawy o odpadach jest również ich składowanie. Składowanymi są odpady odprowadzane na wysypiska, hałdy lub stawy osadowe własne lub innych jednostek.
W największych ilościach (21 100 Mg) unieszkodliwiono odpady z urządzeń do likwidacji i neutralizacji odpadów oraz oczyszczania ścieków i gospodarki wodnej, zaliczane do grupy 19. Były to przede wszystkim roztwory i szlamy z regeneracji wymienników jonitowych, powstałe w ZPW "Trzuskawica" w Sitkówce i w Świętokrzyskim Centrum Onkologii w Kielcach. Odpad ten wytworzony przez Zakład "Trzuskawica" został rozcieńczony wodą kopalnianą i odprowadzony do zbiornika wody technologicznej, natomiast ŚCO część odpadu przekazało na Oczyszczalnię Ścieków w Sitkówce, a część do tymczasowego punktu odkładczego w NSK ISKRA w Kielcach.
W dużych ilościach (10 178 Mg) unieszkodliwiano również odpady z grupy 03: trociny oraz wióry, ścinki, kawałki drewna i płyt wiórowych, które spalane są w miejscu ich powstania ( Zakład Stolarki Budowlanej "Stolbud" we Włoszczowie).
Unieszkodliwianiu podlegały także, powstające w Zakładach "Constar" S.A. w Starachowicach, odpady z przetwórstwa żywności, w tym odpady z mycia i przygotowania surowców oraz osady z zakładowej oczyszczalni ścieków, które w 100% kierowane były na zakładową kompostownię.
W mniejszym zakresie niż w 1999 roku, poddawano procesom unieszkodliwiania odpady niebezpieczne, a przyczyną takiego stanu było większe o 28% ich wykorzystanie. Około 55% ogółu wytworzonych odpadów niebezpiecznych, to odpady z czyszczenia zbiorników magazynowych po ropie naftowej i jej produktach (grupa 16), które w większości zostały wykorzystane, a tylko zaledwie 4% musiało zostać unieszkodliwione.
Kolejną grupą odpadów niebezpiecznych podlegającą unieszkodliwianiu, są odpady z działalności służb medycznych i weterynaryjnych (grupa 18). Jest to specyficzna grupa odpadów, w której znajduje się: materiał biologiczny, duża ilość tworzyw sztucznych i produktów celulozowych, chemikalia laboratoryjne oraz środki farmaceutyczne mogące zawierać rozpuszczalniki, substancje radioaktywne i metale ciężkie (rtęć). Ponadto odpady medyczne, ze względu na rzeczywistą lub prawdopodobną obecność mikroorganizmów chorobotwórczych, stanowią potencjalne źródło zakażenia. W roku 2000 zewidencjonowano 842 Mg odpadów sanitarnych i skażonych biologicznie, pochodzących z 21 szpitali i innych placówek służby zdrowia. Odpady te w całości zostały unieszkodliwione poprzez termiczne przekształcenie. Najwięcej (52%) tego rodzaju odpadów, unieszkodliwiono w Okręgowej Spalarni Odpadów Medycznych w Skarżysku-Kamiennej, wyposażonej w wysokosprawne urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowo-gazowych, która oprócz odpadów własnych, utylizuje również odpady przyjęte z innych jednostek ochrony zdrowia, zlokalizowanych na terenie województwa świętokrzyskiego. Około 17% tych specyficznych odpadów przekazano do firmy EKO ABC w Bełchatowie, specjalizującej się w unieszkodliwianiu odpadów medycznych i przeterminowanych leków. Ponad 15% odpadów medycznych unieszkodliwił Powiatowy Zakład Opieki Zdrowotnej w Starachowicach, a pozostałe 16% spalono w miejscach powstania odpadu, w urządzeniach przeznaczonych do tego celu, zwanych spalarkami. Metodę tę można by uznać za prawidłową pod warunkiem zainstalowania odpowiednich urządzeń przystosowanych do wystarczającej redukcji szkodliwych substancji i spełniających wymogi ochrony środowiska. Niestety większość tych obiektów nie spełnia powyższych warunków, a spalane odpady, szczególnie w niskich temperaturach, powodują zagrożenie powstawania silnie trujących związków chemicznych (dioksyny, furany, węglowodory aromatyczne, pary metali ciężkich i inne), wykazujących właściwości toksyczne. Stosowne zezwolenia na użytkowanie spalarek posiadają między innymi: Powiatowy Zakład Opieki Zdrowotnej w Starachowicach, Samodzielny Publiczny Zespół ZOZ w Staszowie i Zespół Opieki Zdrowotnej w Busku Zdroju.
Odpady z odwadniania olejów w separatorach oraz odpadowe oleje smarowe z grupy 13
w ilości 145 Mg poddano procesom unieszkodliwienia w takich firmach jak: Przedsiębiorstwo Wielobranżowe LANT w Krzyżowej, Separator Serwice w Piasecznie, Lubelska Agencja Ochrony Środowiska w Lublinie i AWAS Polska Sp. z o.o. w Warszawie.
Odpadowe emulsje i szlamy z obróbki metali i odpady z odtłuszczania wodą zaliczane do grupy 12, najczęściej przekazywane są do Zakładu Usług Technicznych w Starachowicach (46% ilości unieszkodliwianych), URSUS Media w Warszawie (43%) i Przedsiębiorstwa Wielobranżowego IZOMER w Aleksandrowie k.Koniecpola (około 10%), gdzie unieszkodliwia się termicznie emulsje wodno-olejowe i odpadowe chłodziwa.
W dużym zakresie (52-62% ilości wytworzonej) unieszkodliwiane były odpady niebezpieczne, wytwarzane w mniejszych ilościach, które ze względu na swój skład chemiczny nie mogły być przekazane do wykorzystania. I tak:
- szlamy z usuwania farb i lakierów, nie zawierające rozpuszczalników chlorowcoorganicznych (grupa 08), odbierała od producenta Firma FERRIS Gospodarka Odpadami w Łodzi;
- odpady nie zawierające cyjanków, lecz zawierające chrom, osady i szlamy z fosforowania (grupa 11) oraz rozpuszczalniki i ich mieszaniny pochodzące z przemysłu elektronicznego (grupa 14) wytwarzane przez ISPOL Sp. z o.o. w Kielcach przekazywano do Międzywojewódzkiej Stacji Unieszkodliwiania Ścieków Pogalwanicznych EKOGAL w Kutnie;
- popioły lotne i odpady z oczyszczania spalin oraz nie zeszklona faza stała (grupa 19), powstałe podczas procesu spalania odpadów medycznych w Spalarni Zespołu Opieki Zdrowotnej w Skarżysku-Kam., zestalane spoiwem hydraulicznym, poddawano cementacji i brykietowaniu, i w postaci bloczków betonowych, nie będące już odpadem niebezpiecznym, gromadzono na składowisku odpadów komunalnych Łyżwy;
- tłuszcze i mieszaniny olejów z oczyszczania ścieków (również grupa 19) unieszkodliwione zostały w Zakładzie Kanalizacyjnym w Tomaszowie Mazowieckim. Czasowe gromadzenie odpadów
Czasowo gromadzone są odpady przeznaczone do późniejszego wykorzystania lub unieszkodliwienia. Czasowemu składowaniu w największych ilościach (55 977 Mg) podlegają odpady pochodzące z przemysłu cukrowniczego (podgrupa 02 04), które następnie w całości wykorzystywane są gospodarczo do rekultywacji terenu lub jako nawóz uzupełniający do alkalizowania gleb (osady z oczyszczania i mycia buraków i wapno defekacyjne). Inne, jak melasa, sprzedawane są do zakładów przemysłu spożywczego i spirytusowego. Odpady z elektrowni i zakładów energetycznego spalania paliw (grupa 10) czasowo gromadzone są w niewielkiej ilości w stosunku do ilości wytworzonej (około 1%), a należą do nich między innymi stałe odpady z wapniowych metod odsiarczania spalin z Elektrowni w Połańcu, które gromadzone są w zbiorniku "Eurosilo",
a następnie przekazywane do cementowni i zakładów wapienniczych na terenie kraju. Także część żużli, popiołów i mieszanek popiołowo-żużlowych z zakładów energetyki cieplnej podlega tymczasowemu składowaniu w związku z przekazywaniem ich odbiorcom indywidualnym. Osady
z oczyszczania ścieków komunalnych ustabilizowane z grupy 19, powstające na oczyszczalniach komunalnych, wymagają leżakowania przez pewien okres czasu. Odbywa się to na poletkach osadczych bądź lagunach, po czym wykorzystywane są do rekultywacji i nawożenia użytków rolnych.
Przez pewien okres w roku gromadzone są także niektóre rodzaje odpadów niebezpiecznych (prawie 3% ilości wytworzonej). Są to przede wszystkim: odpady materiałów budowlanych zawierających azbest z grupy 17, odpadowe oleje smarowe i odpady z odwadniania olejów w separatorach z grupy 13, baterie i akumulatory z grupy 16, wodorotlenek wapnia z grupy 06. Odpady te przechowuje się w wydzielonych i zabezpieczonych miejscach na terenie zakładu, w odpowiednio do tego celu przystosowanych pojemnikach (silosy, beczki), a po zgromadzeniu odpowiedniej ilości przekazuje się do zakładów unieszkodliwiających bądź wykorzystujących tego rodzaju odpady. Składowanie odpadów
Odpady poprodukcyjne i technologiczne, które nie zostały zagospodarowane lub nie są przeznaczone do wykorzystania w późniejszym terminie, kierowane są na składowiska odpadów. W roku 2000 na składowiskach najwięcej złożono odpadów z grupy 10, czyli odpadów nieorganicznych
z procesów termicznych (ok. 300 tys. Mg), co stanowi 29% ogółu wytworzonych odpadów w tej grupie. Są to przede wszystkim mieszanki popiołowo-żużlowe z mokrego odprowadzania odpadów paleniskowych (272 tys. Mg), głównie z Elektrowni w Połańcu (składowisko "Pióry"), a także innych zakładów energetyki cieplnej, w tym Elektrociepłowni w Kielcach (składowisko "Gruchawka").
Odpady z wydobywania minerałów oraz odpady i szlamy powstające przy płukaniu i oczyszczaniu surowców mineralnych, zaliczone do grupy 01, w 17% ogółu wytworzonych (84 tys. Mg) złożone zostały na składowiskach odpadów przeróbczych i kopalnianych. Największe roczne ilości (64 tys. Mg) składowanych tych odpadów pochodzą z Zakładów Przemysłu Wapienniczego "Trzuskawica" S.A. w Sitkówce.
Do odpadów składowanych w około 53% należą także nie segregowane odpady podobne do komunalnych (grupa 16) i w 98% odpady komunalne (grupa 20), powstające we wszystkich ankietyzowanych jednostkach. Prawie w całości natomiast (96%) składowane są odpady z przemysłu skórzanego i tekstylnego (grupa 04).
Na składowiskach gromadzone są również odpady niebezpieczne z grupy 19, pochodzące
z urządzeń do likwidacji i neutralizacji odpadów oraz oczyszczania ścieków. Tłuszcze i mieszaniny olejów z oczyszczania ścieków stanowią 54% składowanych wszystkich odpadów niebezpiecznych. Odpad ten najczęściej mieszany jest ze skratkami i osadem wstępnym, a następnie na ogół trafia na składowiska komunalne. Natomiast około 44% składowanych odpadów (zaliczanych do tej samej grupy), to szlamy wodorotlenków metali i inne szlamy po wytrącaniu metali z roztworów, powstałe w neutralizatorach podczas procesu unieszkodliwiania odpadów cyjankalicznych
i odpadów nie zawierających cyjanków lecz zawierających chrom. Odpady tego rodzaju, wytwarzane przez Zakłady Metalowe "Mesko" w Skarżysku-Kamiennej, gromadzone są na własnym składowisku odpadów poprodukcyjnych.
