CZĘŚĆ IX. ZINTEGROWANY MONITORING ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

Zanieczyszczenie powietrza i opadów

Imisja jest końcową fazą funkcjonowania wyemitowanych do atmosfery i transmitowanych związków gazowych i cząstek stałych, podczas której przechodzą one z powietrza atmosferycznego do roślin, gleb i wód powierzchniowych [Glatzel 1983, Kowalkowski 1988]. Znajomość rodzaju, przyczyn, rozmiarów i dynamiki zanieczyszczeń powietrza jest podstawą ukierunkowanych zabiegów mających na celu przywrócenie i dalsze zachowanie czystości powietrza atmosferycznego.
Rejestrowane w Stacji Bazowej Św. Krzyż średnie miesięczne stężenia SO2 wahały się od 4,86 ľqˇm-3 do 46,59 ľqˇm-3 wykazując wyraźną sezonową dynamikę, związaną z działalnością bytową człowieka (tab. 86) Podobną dynamikę wykazują NO2, CO i pył zawieszony (rys. 98, 99 i 100). W okresie przyjętym do badań ilość dni z przekroczeniami dopuszczalnych wartości stężeń D30 i D24 dla SO2 wynosiła odpowiednio 9 i 3, dla NO2 nie stwierdzono przekroczeń. Odnotowano natomiast wzrastające w stosunku do lat poprzednich stężenia O3 ze średnimi miesięcznymi w okresie zimowym od 40,16 ľqˇm-3 do 57,00 ľqˇm-3 i w okresie wiosenno - letnim od 58,99 ľqˇm-3 do 93,29 ľqˇm-3 (rys. 98). Ilość dni z przekroczeniami dopuszczalnych wartości stężeń tego gazu dla D30 wynosiła 54 dni w roku, dla D24 85 dni. Ozon troposferyczny powstający pod wpływem promieniowania słonecznego na drodze fotochemicznego utleniania w obecności NO2 i SO2, powoduje uszkodzenia w chlorofilu komórek palisadowych w organach asymilacyjnych drzew liściastych i iglastych o zabarwieniu ciemnobrunatnym, purpurowym, czerwonym do nekroz o zabarwieniu jasnoszarym, mleczno-białym do srebrzystobiałego. Corocznie od 1993 roku stwierdza się na górnych powierzchniach liści buka, grabu, dębu i klonu nekrozy dochodzące do 40% powierzchni, co pośrednio wskazuje na zmniejszenie zdolności do wytwarzania asymilatów.

Obecność zanieczyszczeń w powietrzu decyduje o występowaniu w masywie Łysogór kwaśnych deszczy, których pH najniższe odnotowano w miesiącach marcu i maju (odpowiednio pH 4,31 i 4,88), przy średniej za okres 8 miesięcy wynoszącej pH 5,40). Najwyższe wartości pH w wodach opadu bezpośredniego zanotowano we wrześniu i sierpniu (pH 6,57, pH 5,87). Bezpośrednią przyczyną zakwaszenia wód opadu bezpośredniego były jony siarczanowe SO4 (rys.101). Analiza zmienności w czasie stężeń badanych składników w wodach opadowych wskazuje na duże zróżnicowanie ich procentowego udziału w ciągu roku. Wody te po przejściu przez korony jodeł ulegają niewielkiemu zakwaszeniu do pH 5,20. Jednocześnie nastąpił proces ługowania z liści i igieł jonów Ca+Mg+K, których średnie stężenie w wodzie opadowej wynosiło 54,54 mgˇdm-3 w drzewostanie bukowo-jodłowym i 44,9 mgˇdm-3 w drzewostanie bukowym (tab. 87, ryc. 102). W porównaniu z zawartością tych jonów w wodzie opadowej na 30 m, jest to 5 krotny wzrost stężenia w drzewostanie bukowo-jodłowym i 4 krotny w drzewostanie bukowym. Wody opadu podkoronowego były także bogate w NO3, 13,2 krotnie w drzewostanie bukowo - jodłowym i 3,7 krotnie w drzewostanie bukowym oraz w NH4 - 13,7 krotnie w drzewostanie bukowo - jodłowym i 6,4 krotnie w drzewostanie bukowym. O znacznym zakwaszeniu i agresywności chemicznej wód opadu podkoronowego świadczy większe w nich 3,9 i 2,1 krotnie stężenie SO4 niż w wodach opadowych.

Specyficzne właściwości mają wody spływające po pniach buków i jodeł. Na podstawie przeprowadzonych pomiarów stwierdzono, że średnie wartości miesięczne pH wód spływających po pniach jodeł wynosiły od 2,91 do 4,31 przy średniej rocznej 3,44 i pH 3,35 - 5,44, przy średniej rocznej pH 4,47 w wodach spływających po pniach buków. Zanotowano również stosunkowo wysokie stężenia Cl wynoszące średnio w roku 33,60 mgˇdm-3 w wodach spływających po pniach jodeł i 14,46 mgˇdm-3 w wodach spływających po pniach buków (tab. 87, rys. 102). Wartość przewodnictwa elektrolitycznego wód spływających po korze jodeł była średnio w roku 2,6 krotnie wyższa niż w wodach spływających po korze buków, co znaczyło, iż jodły miały znacznie zakłócony bilans składników mineralnych. Najlepszym przykładem jest 63,4 - krotnie wyższe w tych wodach u jodły stężenie K, niż w wodach opadowych, u buka natomiast 34,8 - krotne. Na ogół w wodach spływających po pniach jodeł stężenie składników mineralnych było 2 do 3 krotnie wyższe niż w wodach spływających po pniach buków (tab. 87).