CZĘŚĆ III. ZASOBY ORAZ STAN CZYSTOŚCI WÓD

4. Monitoring rzek

4.3. Charakterystyka zlewni i ocena jakości powierzchniowych wód płynących

Z l e w n i a C z a r n e j S t a s z o w s k i e j
Zlewnia Czarnej Staszowskiej znajduje się w południowo - wschodniej części województwa. Ukształtowanie powierzchni jest zróżnicowane. Północna część jest wyżynna, środkowa łagodnie pagórkowata, a południowa niskofalista i płaskorówninna. Zlewnia ma charakter rolniczy, przemysł rozwinął się głównie na bazie przetwórstwa rolno - spożywczego.
W zachodniej części dorzecza (od Daleszyc po Raków) przeważają słabe gleby piaskowe, uprawia się głównie ziemniaki i żyto, a znaczne powierzchnie porastają lasy. Urodzajne gleby brunatne na podłożu lessowym przeważają na terenach wyżynnych, położonych na wschód od Łagowicy, gdzie maksymalne wysokości sięgają 381 m.
W rejonie Chmielnika przeważają gleby kompleksów żytnich, wytworzone na różnym podłożu (piaski, gliny, pyły wodnego pochodzenia, iły mioceńskie). Średnie warunki do produkcji rolnej (uprawy zbóż i roślin pastewnych) występują również w rejonie Szydłowa z przewagą gleb piaskowych i rędzin trzeciorzędowych.
W rejonie Stopnicy i Pacanowa gleby wykształciły się głównie z lessu, przeważają kompleksy zbożowo - pastewne, duży jest też udział kompleksów pszennych i żytnich. Warunki sprzyjają uprawom zbóż, roślin przemysłowych i pastewnych oraz warzyw.
Na pozostałych obszarach występują gleby kompleksów: zbożowo pastewnego mocnego i słabego. Gleby użytkuje tu się jako grunty orne i użytki zielone.
Zalesienie zlewni Czarnej Staszowskiej wynosi ca 340 km2, co stanowi około 25% jej powierzchni. Największe zwarte obszary leśne są w górnej części od źródeł po zbiornik w Chańczy (tzw. Lasy Daleszyckie, Rakowskie, Staszowskie).
W związku z występowaniem złóż siarki w południowo wschodniej części zlewni (okolice Grzybowa, Rzędowa) rozwinął się przemysł wydobywczo - przetwórczy. Obecnie kopalnia znajduje się w stanie likwidacji i głównym jej zadaniem jest rekultywacja terenów skażonych siarką.
Ważniejszymi ośrodkami miejskimi w tym rejonie są: Chmielnik (ok. 4 tys. mieszkańców), Staszów (ok. 17 tys. mieszk.) i Połaniec (ok. 8 tys. mieszk.), gdzie w 1979 r. powstała elektrownia. Do szczególnych walorów przyrodniczych w zlewni należy torfowiskowo - leśny rezerwat "Białe Ługi" oraz Cisowsko - Orłowiński Park Krajobrazowy (rysunek 61).

C z a r n a S t a s z o w s k a ma źródła w bagnach Białe Ługi na zachód od wsi Cisów, u podnóża Stołowej Góry Pasma Cisowskiego w południowo - wschodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich. Jako lewobrzeżny dopływ Wisły, o długości 61 km i powierzchni zlewni 1358,6 km2, uchodzi do niej w 222,0 km biegu.
Do ważniejszych dopływów Czarnej Staszowskiej należą: Czarna spod Drugni i Wschodnia (jako prawobrzeżne) oraz Łagowica, dopływ z Czernicy, dopływ z Rytwian (jako lewobrzeżne). Pomiędzy Rakowem a Korytnicą wody Czarnej Staszowskiej i wpadającej do niej Łagowicy zostały spiętrzone tworząc największy w naszym województwie zbiornik zaporowy Chańcza. Za Staszowem w pobliżu miejscowości Rytwiany rzeka zasila duży kompleks stawów rybnych.
W roku 1999 rozszerzono badania rzeki o następujące przekroje kontrolno-pomiarowe: Korytnica, Staszów, Kłoda i Połaniec, co umożliwiło klasyfikację jej wód na całej długości. W ocenie ogólnej rzeka od źródeł do Staszowa prowadziła wody III klasy czystości ze względu na azotyny i m. Coli, pozostałe wskaźniki mieściły się w klasie I i II. Poniżej zrzutu ścieków z oczyszczalni komunalnej dla Staszowa nastąpiło pogorszenie stanu sanitarnego do non (m. Coli). Pozostałe wskaźniki z grupy oznaczeń fizyko-chemicznych odpowiadały dopuszczalnym stężeniom klas I - III. Wyniki parametrów hydrobiologicznych oznaczanych na ujściu w ppk Połaniec odpowiadały w oznaczanych parametrach II klasie czystości.
Wśród zakładów naruszających warunki zawarte w pozwoleniach wodno-prawnych na odprowadzanie ścieków znalazły się:
- Zakład Mechaniczny "RT" spółka z o.o. w Rytwianach,
- Zakład Opiekuńczo-Leczniczy w Kurozwękach.

Ł a g o w i c a o długości 29,3 km i powierzchni zlewni 197, 3 km2, wypływa na południowych stokach Wału Małacentowskiego w Górach Świętokrzyskich i uchodzi do Czarnej Staszowskiej w 41,4 km tuż za Rakowem.
Największe dopływy uchodzą z lewej strony rzeki: Wszachówka i dopływ z Woli Jastrzębskiej. W ocenie bakteriologicznej wody rzeki prawie na całej długości utrzymują się poza klasą, pomimo, że pozostałe wskaźniki z grupy oznaczeń fizyko-chemicznych odpowiadają I lub II klasie czystości wód. Na niewielkim, ujściowym odcinku rzeki długości 1,3 km stwierdzono III klasę czystości. Na ujściu w ppk Józefów indeks saprobowości kwalifikował wodę do II klasy, a chlorofil "a" do I klasy czystości.
Jak wykazała kontrola nadal do zakładów nie dotrzymujących warunków pozwoleń wodno-prawnych i wymogów ochrony środowiska należą:
- Gmina Łagów oczyszczalnia typu "EKO-CHIEF",
- Zakład Usług Komunalnych w Rakowie.

W s c h o d n i a największy dopływ Czarnej Staszowskiej uchodzi do niej w 6,1 km na wysokości Połańca. Rzeka bierze początek w miejscowości Podedworze koło Chmielnika, płynie w kierunku południowo wschodnim osią Niecki Połanieckiej. Długość rzeki wynosi 48,5 km, powierzchnia zlewni 680,3 km2.
Do największych jej dopływów należą: Pęcznik I zwany Sanicą (o długości 28,8 km, powierzchni zlewni 255,1 km2) i Pęcznik II jako prawobrzeżne oraz Radnia (o długości 19,6 km, powierzchni zlewni 108,5 km2 ) i dopływ z Wierzbicy jako lewobrzeżne.
Rzeka w górnym biegu na długości 20,8 km nie odpowiada normatywom żadnej z klas czystości wód ze względu na przekroczone wartości azotynów. Dalszy, ujściowy odcinek odpowiada III klasie czystości, o czym zadecydowały stężenia azotynów i m. Coli. Pozostałe badane wskaźniki mieszczą się w granicach klas I i II. Badania hydrobiologiczne wykonane w ppk Wilkowa i Zrębin w zakresie indeksu saprobowości oraz chlorofilu "a" wykazały II klasę czystości wód.
Naruszenie warunków pozwolenia wodno-prawnego na odprowadzanie ścieków do zlewni Wschodniej stwierdzono podczas kontroli następujących zakładów:
- EKOPLON w Grabkach Dużych,
- Gmina Tuczępy oczyszczalnia ścieków w Tuczępach,
- Gmina Oleśnica oczyszczalnia ścieków w Oleśnicy.