CZĘŚĆ VI. ZANIECZYSZCZENIE GLEB

4. Jakość gleb w rejonach źródeł zanieczyszczeń, monitoring lokalny

     Monitoring glebowy w sieci lokalnej prowadzony jest w celu kontrolowania wpływu lokalnych źródeł emisji, uznanych za szczególnie uciążliwe dla środowiska. Ten rodzaj monitoringu może być tworzony przez organy administracji państwowej i samorządowej, a także przez podmioty gospodarcze mogące zanieczyszczać środowisko glebowe.      Podmioty gospodarcze uzyskane z badań wyniki gromadzą w swoich archiwach, a roczne sprawozdania z prowadzenia badań przesyłają organowi administracji, który wydał decyzję zobowiązującą do prowadzenia tego typu monitoringu. 
     Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Kielcach gromadzi również w swoich archiwach decyzje zobowiązujące do prowadzenia tego typu badań lokalnych, wyniki z tych badań, ich weryfikację oraz uzgadnia program badań i pomiarów. 
     W województwie świętokrzyskim monitoring gleb w sieci lokalnej prowadzony jest wokół Elektrociepłowni Kielce, wysypiska komunalnego w Borszowicach i w rejonie Kopalni Siarki "Osiek". Ponadto w rejonie wysypiska w Promniku przeprowadzone zostały jednorazowe badania materiału glebowego i roślinnego na zawartość metali ciężkich i siarki ogólnej. 
     Gleby wokół Elektrociepłowni Kielce 
     W rejonie Elektrociepłowni Kielce monitoring gleb prowadzony jest od 1991 roku. Wykonywanie badań "Elektrociepłownia" zleciła Państwowemu Instytutowi Geologicznemu im. Jana Czarnockiego w Kielcach. 
     Wstępne badania z lat 1991-1992 miały na celu określenie tzw. tła gleby, przed uruchomieniem elektrociepłowni oraz składowiska popiołów i żużli. Przeprowadzone badania dotyczyły całkowitej zawartości głównych składników pokarmowych, pierwiastków śladowych oraz określenie pH gleby. Kolejne badania w tym rejonie pochodzą z lat 1993-1994, a ostatni cykl badań zakończony został jesienią 2000 roku. 
     Do badań gleby wyznaczono 23 punkty pomiarowo-kontrolne, które rozmieszczono na gruntach rolnych i leśnych, wokół przemysłowych źródeł zanieczyszczenia, stwarzających potencjalne zagrożenie dla środowiska. 
     W założeniu programu badań było pobranie próbek z dwóch poziomów: A0 - warstwy powierzchniowej (do 0,1m) i A1 - poziomu próchniczego (do 0,4 m). 
     W gruntach ornych, ze względu na brak poziomu A0, który uległ zniszczeniu, pobrane próbki reprezentowały poziom A1 odnoszący się do dwóch głębokości od 0-0,1 i 0,1-0,4m. 
     Porównując otrzymane wyniki z ostatniej serii badań, do wcześniejszych, należy stwierdzić, że wzrost zakwaszenia, który obserwowano od roku 1993 uległ zahamowaniu i obecnie pH wynoszące 4,2 zbliżone jest do wartości uzyskanych w badaniach pilotażowych. 
     W poziomie próchniczym A1 gruntów ornych zawartość siarki ogólnej i siarczanowej jest wyż-sza od lokalnego tła geochemicznego, a w warstwie głębszej wskaźnik ten jest niższy. Natomiast w glebach leśnych zawartość siarki siarczanowej w porównaniu do tła zmalała w poziomie A0, wzrastając w poziomie A1. Jednak biorąc pod uwagę jej średnie nagromadzenie w obydwu poziomach, jest ono nadal wyższe od ww. tła. 
     Zaobserwowano, że zawartość głównych składników pokarmowych w glebach użytkowanych rolniczo maleje i w roku 2000 osiągnęło najniższe wartości. W glebach leśnych zmniejszyła się również zawartość magnezu, natomiast zawartość fosforu i potasu nadal zbliżona jest do tła geochemicznego. 
     Zawartość pierwiastków śladowych w glebach ornych ulega zmniejszeniu, a stężenia ołowiu, cynku, niklu, kobaltu, manganu i litu w całym profilu glebowym A1 są niższe niż w tle geochemicznym. Zawartości miedzi, chromu i fluoru zbliżone są do tła, a kadmu, arsenu i berylu w badanych próbkach nie wykryto. W glebach leśnych mniejsza jest również ilość pierwiastków śladowych, takich jak: ołów, cynk, nikiel, kobalt, wanad, mangan, lit i beryl, głównie w profilu A1. Natomiast w poziomie A0 wyższe zawartości niż tło geochemiczne wykazują takie pierwiastki jak: ołów, nikiel, wanad i fluor. 
     Wyniki badań gleby z obydwu poziomów gleb ornych i leśnych przeprowadzone w latach 1993- -2000 zawierają tabela 88 i tabela 89. 
     Zawartości wybranych pierwiastków w gruntach ornych i leśnych w poszczególnych latach badań przedstawiają rys.52 i rys.53. 
     Na zamieszczonych tam wykresach wyniki badań z lat 1993, 1994 i 1996 przedstawiono jako średnie wartości z pomiaru wiosennego i jesiennego. 
     Gleby wokół wysypiska komunalnego w Borszowicach 
     Obowiązek prowadzenia monitoringu glebowego dotyczy również składowiska odpadów komunalnych w Borszowicach. W bezpośrednim otoczeniu obiektu (w okolicy piezometru nr 2 i 3), trzykrotnie zostały pobrane próby glebowe, kolejno w latach 1994, 1998 i 2000. W próbkach tych dokonano oznaczeń metali ciężkich, a roku 2000 dodatkowo wykonywano badania w zakresie oznaczeń siarki siarczanowej. Wyniki pomiarów wszystkich trzech cykli badań przedstawiono w tabeli 90. 
     Uzyskane z trzech serii badań wyniki nie wykazują przekroczeń zawartości metali ciężkich. Stężenia metali stanowią o naturalnej ich zawartości. Stężenie siarki siarczanowej kształtuje się na poziomie niskiej jej zawartości. 
     Z przeprowadzonych wokół wysypiska badań wynika, że do chwili obecnej wysypisko nie ma niekorzystnego wpływu na przyległe użytki rolne. 
     Gleby w rejonie Kopalni "Osiek" 
     W rejonie kopalni siarki "Osiek" wykonywane są kwartalne badania gleby tylko w zakresie kwasowości. W 36 próbach glebowych oznacza się pH gleby w H2O i w 1 N KCl. Na 36 przebadanych punktów, w 30 przypadkach gleba wykazuje odczyn bardzo kwaśny (pH 3,0-4,4), w 1 punkcie kwaśny (pH 4,6) i w 5 punktach odczyn lekko kwaśny (pH 5,6-6,3). Należy stwierdzić, że w tym rejonie gleba jest bardzo silnie zakwaszona i wskazanym jest przeprowadzenie odpowiednich prac powodujących poprawę jej wartości użytkowych. 
     Gleby wokół wysypiska w Promniku 
     Pierwsze analizy gleb i roślin z terenu przyległego do wysypiska w Promniku zostały przeprowadzone w 1999 roku. Do badań pobrano 6 prób glebowych i 1 próbę roślinną. Punkty poboru gleby rozmieszczono na przyległych do wysypiska gruntach. Próbki glebowe z wyznaczonej do badań działki pobrano z głębokości do 20 cm i uśredniano. Próbkę roślinną pobrano z kilkunastu miejsc sąsiadujących z jednym z punktów glebowych (nr 3) i również uśredniono. 
     W próbkach glebowych oznaczono: odczyn gleby, skład granulometryczny, zasolenie, zawartość chloru, zawartość metali ciężkich (kadmu, ołowiu, chromu, niklu, miedzi, cynku i rtęci) oraz zawartość siarki ogólnej i siarczanowej, a w próbce roślinnej dokonano oznaczenia metali ciężkich i siarki. Wyniki tych badań przedstawiono w tabeli 91. 
     Otrzymane wyniki badań gleby wykazały, że zawartość metali ciężkich mieści się w przedziałach zawartości naturalnych, co oznacza brak zanieczyszczenia tych gleb badanymi metalami. Nie stwierdzono również nadmiernego zasolenia badanej gleby ani szkodliwych ilości chloru. Mała zawartość części spławialnych wskazuje, że są to piaski luźne o niskiej wartości rolniczej, o odczynie bardzo kwaśnym i kwaśnym. Zawartość siarki ogólnej i siarczanowej występuje w I i II stopniu, co oznacza naturalną jej zawartość. 
     W pobranym i uśrednionym materiale roślinnym wykonano oznaczenia metali ciężkich i zawartości siarki ogólnej. Wyniki pomiarów w materiale roślinnym przedstawia tabela 92. 
     Ocenę zawartości kadmu, ołowiu, niklu, cynku i miedzi przeprowadzono w oparciu o wartości krytyczne metali śladowych w roślinach pod względem ich przydatności paszowej, określonych przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, natomiast zawartości chromu i rtęci porównano do przeciętnej zawartości tych pierwiastków występujących w roślinach. Wynika stąd, że stwierdzone zawartości metali ciężkich występują w ilościach nie przekraczających norm określonych dla przydatności paszowej. Zawartość siarki ogólnej również mieści się w granicy przeciętnej jej zawartości (0,5% s.m.) ustalonej dla traw. 
     Analizując wyniki badań należy stwierdzić, że do chwili obecnej wysypisko nie ma ujemnego oddziaływania na okoliczne gleby.