CZĘŚĆ VI. ZANIECZYSZCZENIE GLEB

2. Zanieczyszczenie gleb na podstawie monitoringu krajowego

     Podobnie jak w innych elementach środowiska, monitoring gleb w sieci krajowej realizowany jest w celu dostarczania danych i informacji, niezbędnych dla potrzeb realizacji polityki ekologicznej państwa związanej z ich ochroną. Otrzymane wyniki i informacje przetwarzane są na poziomie centralnym i gromadzone w krajowej bazie danych, zlokalizowanej w instytutach naukowo-badawczych sprawujących nadzór nad badaniami i opracowujących krajowe raporty o stanie zanieczyszczenia gleb. 
     Dla celów monitoringu krajowego wyznaczono na obszarze Polski 216 punktów pomiarowo-kontrolnych, w tym 9 punktów na terenie woj. świętokrzyskiego, usytuowanych w następujących miejscowościach: Wąchock-Stary Dwór, gm. Wąchock, Olszówka Nowa, gm. Wodzisław, Dyminy, gm. Morawica, Wola Kopcowa, gm. Masłów, Rzędów, gm. Tuczępy, Niedziałki, gm. Rytwiany, Okrągła, gm. Połaniec, Ćmielów, gm. Ćmielów i Winiarki, gm. Dwikozy. Lokalizację punktów wraz ze stopniem zanieczyszczenia metalami przedstawiono na rys.51. 
     Wyboru punktów do badań dokonano w oparciu o szczegółową analizę warunków glebowych, fizjografii oraz występowania obszarów ekologicznego zagrożenia, powstałych w wyniku działalności gospodarczej człowieka. Wszystkie punkty zlokalizowane są na gruntach ornych. Monitoring w sieci krajowej prowadzony jest przez Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, który jednocześnie sprawuje nadzór merytoryczny nad tym podsystemem. 
     Pierwsze badania glebowe przeprowadzone zostały w roku 1995 i kontynuowane będą w cyklach pięcioletnich. We wszystkich punktach kontrolno-pomiarowych wykonano odkrywki glebowe do głębokości 150 cm i dla każdego profilu sporządzono szczegółową dokumentację. W próbkach glebowych pobranych z poziomu orno-próchnicznego, z głębokości 0-20 cm, wykonano szereg oznaczeń z zakresu podstawowych właściwości glebowych, składu jonowego kompleksu sorpcyjnego oraz zawartości pierwiastków chemicznych. 
     Wykonany bardzo duży zakres badań podyktowany był potrzebą posiadania szczegółowej charakterystyki badanych gleb na etapie wyjściowym. Posiadanie tak szerokich i dokładnych informacji posłuży do przeprowadzenia analizy oceny antropopresji na środowisko glebowe, w dłuższym okresie czasu. 
     Wyniki badań oraz szczegółowe informacje terenowe o punktach pomiarowo-kontrolnych zgromadzone zostały w komputerowej bazie danych, będącej w dyspozycji Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach i Inspekcji Ochrony Środowiska w Warszawie. Przechowywane tam informacje dotyczące chemizmu gleb gruntów ornych są udostępniane różnego rodzaju odbiorcom, zainteresowanym ich jakością. 
     O dostępności dla roślin zawartych w glebie metali ciężkich decyduje wiele czynników środowiska glebowego, przy czym szczególne znaczenie ma skład granulometryczny gleb, odczyn oraz zasobność gleb w materię organiczną. Poza molibdenem większość metali ciężkich łatwo jest pobierana przez rośliny z gleb o odczynie kwaśnym. Wzrost pH do 6,5-7,5 zmniejsza natomiast intensywność ich pobierania. Zawartość materii organicznej oraz jej rodzaj ogranicza rozpuszczalność metali ciężkich, a tym samym zmniejsza ich dostępność dla roślin. Skład granulometryczny natomiast kształtuje zdolności sorpcyjne gleby i ogranicza ruchliwość pierwiastków. 
     W niniejszym raporcie omówione zostaną jedynie wyniki zawartości pierwiastków śladowych, ponieważ to głównie od ich stężenia zależy stopień zanieczyszczenia danej gleby, a tym samym jej przydatność rolnicza. 
     W tabeli 84 przedstawiono stopień zanieczyszczenia gleb badanym pierwiastkiem, w punktach monitoringu krajowego na terenie woj. świętokrzyskiego (próbki zbiorcze, warstwa 0-20 cm). 
     Na podstawie powyższego zestawienia stwierdzić należy, że w żadnym punkcie pomiarowo-kontrolnym nie stwierdzono zanieczyszczenia w II stopniu. Tylko pojedyncze próby wykazują I stopień zanieczyszczenia, w tym próba 265 (Wąchock-Stary Dwór) - miedzią i próba 373 (Ćmielów) - ołowiem, co oznacza podwyższone zawartości tych pierwiastków. Natomiast zawartość kadmu, cynku i niklu w żadnej z próbek nie przekracza wartości granicznych ustalonych dla 0 stopnia zanieczyszczenia. 
     Obecność wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) przedstawia się następująco: próby z 4 punktów wykazują niską zawartość (0 stopień zanieczyszczenia), próby z kolejnych 4 punktów mają podwyższoną zawartość (I stopień zanieczyszczenia), a tylko 1 punkt 265 (Wąchock-Stary Dwór) wykazuje III stopień zanieczyszczenia wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi. 
     Badania gleby na obecność siarki siarczanowej w ośmiu próbach wykazują niską jej zawartość i tylko w jednym punkcie 367 (Rzędów) zawartość podwyższoną, co również oznacza czystość badanych gleb w tym zakresie. 
     Na podstawie wyników badań, uzyskanych w ramach realizacji krajowego monitoringu gleb, należy stwierdzić, że gleby woj. świętokrzyskiego nie są zanieczyszczone zarówno metalami ciężkimi, jak i wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi oraz siarką. 
     Wstępne pilotażowe badania chemizmu gleb ornych, wykonane w sieci krajowej,74 zgromadziły także znaczną ilość informacji o źródłach emitujących określone substancje i składniki mogące przenikać do gleb i powodować zmiany ich właściwości. Będą one podstawą do opracowywania wieloletnich ocen stanu gleb i ich zanieczyszczenia spowodowanego głównie emisją przemysłową.