| |
2. Monitoring jakości
powietrza
2.2.
Jakość
powietrza w zakresie podstawowych zanieczyszczeń
Jakość powietrza w zakresie podstawowych zanieczyszczeń, do
których zalicza się przede wszystkim dwutlenek siarki, tlenki azotu i pył,
najczęściej jest miernikiem zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego zarówno
w skali lokalnej, państwa, kontynentu, jak i globu. Największe ilości
emitowanych substancji przypadają na te właśnie zanieczyszczenia, a także na tlenek
węgla.
Jakość powietrza w danym rejonie uzależniona jest nie tylko
od emisji z miejscowych źródeł lecz również od zanieczyszczeń występujących na
innych obszarach. Zanieczyszczenia emitowane z wysokich kominów przenoszone są
najczęściej na znaczne odległości i rozpraszane na dużym obszarze. W
określonych warunkach meteorologicznych, zależnych głównie od kierunku i
prędkości wiatru oraz stanów równowagi atmosfery, zanieczyszczenia
transportowane mogą być na dalekie odległości.
Region świętokrzyski do niedawna charakteryzował się znaczną
emisją podstawowych substancji zanieczyszczających powietrze. W ostatnich
latach emisja zarówno pyłów jak i gazów znacznie się obniżyła (patrz rozdział
2.1.). Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza wynikające z wielu
powodów, w tym głównie: ograniczenia działalności dużych zakładów
przemysłowych, hutnictwa, poprawy procesów technologicznych oraz zainstalowania
i udoskonalenia istniejących urządzeń do redukcji pyłów i gazów, spowodowało
poprawę jakości powietrza.
Z badań prowadzonych na terenie województwa świętokrzyskiego
w ramach monitoringu środowiska wynika, że średnie roczne stężenia głównych
zanieczyszczeń powietrza w 2000 roku wykazują na ogół wartości dość niskie,
czyli znacznie poniżej norm dopuszczalnych. Na żadnym ze stanowisk pomiarowych,
gdzie wykonywano pomiary w sposób dający pełną podstawę oceny wyników, nie
odnotowano przekroczenia średniorocznej wartości normatywnej pyłu zawieszonego.
Podobnie, stężenia średnie roczne w zakresie dwutlenku siarki i dwutlenku azotu
pozostają, analogicznie jak w latach poprzednich, w granicach norm
dopuszczalnych.
Dwutlenek siarki
Analizę jakości powietrza w zakresie dwutlenku siarki
przeprowadzono w oparciu o wyniki pomiarów z 20 stanowisk pomiarowych, z
których 16 funkcjonuje w sieci stacji dobowych pomiarów manualnych, a 4 w sieci
stacji pomiarów ciągłych, wyposażonych w automatyczne mierniki stężeń. Stacje
automatyczne obsługuje Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (w Kielcach
przy ul. Zakładowej i w Chęcinach przy ul. Białego Zagłębia), Cementownia
„Nowiny” i ZPW „Trzuskawica” (w Nowinach) oraz Cementownia „Małogoszcz” (w
Małogoszczy).
W pomiarach manualnych stosowane są następujące metody
oznaczeń: kolorymetryczna z p-rozaniliną wg PZH, wg PN-76/Z-04104/01 i wyjątkowo
na 1 stanowisku absorbcyjna z H2O2.
Na stacjach automatycznych oznaczanie stężenia SO2 następuje
w oparciu o metodę fluorescencji w zakresie ultrafioletu.
Parametry statystyczne, obliczone na podstawie rocznych
serii pomiarów z 2000 r. stężeń SO2 dla poszczególnych stanowisk
uwzględnionych w analizie, odnoszące się do wartości średnich rocznych,
średnich dobowych (w postaci S98) oraz dla pomiarów ciągłych, również stężeń
średnich 30-minutowych (jako S99,8), a także porównanie stężeń średniorocznych
z lat wcześniejszych (od 1995 r.), zawarto w tabeli
17.
. Na rys.13 zobrazowano
średnie roczne stężenia SO2 w roku 2000 w stosunku do normy dopuszczalnej,
natomiast na rys.14 zmiany tych stężeń w miastach na podstawie badań z lat
1995-2000.
Stężenia średnie roczne. Sytuację województwa
świętokrzyskiego w zakresie zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki można
uznać za zadowalającą, gdyż na ogół stężenia tej substancji
z poszczególnych stanowisk pomiarowych są bardzo niskie.
Średnie roczne stężenia dwutlenku siarki w 2000 r. występowały w granicach
od 0,9 mg/m3 do 14,2 mg/m3 i były niższe od notowanych w roku 1999, kiedy
wartości skrajne wynosiły 2,7 mg/m3 i 22,5 mg/m3. Obszar największych stężeń
dwutlenku siarki występuje w Kielcach w rejonie ul. Zakładowej, lecz pomimo to
pomierzone wartości sprowadzają się do średniej rocznej wynoszącej 14,2 mg/m3,
co wobec normy wynoszącej 40 mg/m3 nie jest niepokojące.
Z analizy rozkładu stężeń średniorocznych w określonych
procentowo przedziałach normy dopuszczalnej wynika, że najwięcej wyników
pomiarów, obejmujących ponad 90% stanowisk, znajduje się w przedziale do 25%
normy. Warto zatem podkreślić, że zarówno w Busku Zdroju, jak
i Solcu Zdroju, gdzie obowiązuje znacznie niższe stężenie
dopuszczalne, przewidziane dla obszarów ochrony uzdrowiskowej, stężenia średnie
roczne również nie tylko nie przekraczały normy, ale nawet nie osiągały 15%
poziomu dopuszczalnego.
Jak wynika z danych pomiarowych zestawionych z lat
1995-2000, stężenia średnie roczne dwutlenku siarki wykazują wyraźne tendencje
spadkowe. Systematycznie obniża się wartość stężenia tego zanieczyszczenia na
wszystkich stanowiskach pomiarowych. Ta korzystna tendencja zmian szczególnie
wyraźnie potwierdzona została wynikami badań z 2000 r., kiedy to w całym województwie
zanotowano stężenia niższe niż w roku poprzednim.
Stężenia 24-godzinne. Parametrem normowanym w przypadku
stężeń 24-godzinnych jest 98 percentyl (S98), obliczany z rocznej serii
pomiarów dobowych. Przekroczenie dopuszczalnej wartości dla stężeń 24 godz. w
skali roku ma miejsce wówczas, gdy wartość S98, jest większa od stężenia
dopuszczalnego D24. Najwyższe stężenia 24-godz. występujące w Kielcach, w tym
głównie
w rejonie ulic Jagiellońskiej i Zakładowej, osiągają 35%
normy dopuszczalnej. Na osiedlu mieszkaniowym Bocianek, przy
ul. Gałczyńskiego w Kielcach, wartości dobowych stężeń stanowią 33% normy.
Niskie wartości S98, poniżej 10 mg/m3, uzyskano między innymi z pomiarów na
obszarze uzdrowiskowym w Solcu Zdroju.
Stężenia 30-minutowe. Ciągłe pomiary automatyczne prowadzone
na 4 stacjach (w Kielcach przy ul. Zakładowej, Chęcinach, Małogoszczy i
Sitkówce-Nowinach) umożliwiają ocenę stopnia zanieczyszczenia powietrza także
w odniesieniu do normowanego stężenia 30-minutowego. Porównanie stężeń
chwilowych uzyskanych z tych pomiarów z wartościami dopuszczalnymi jest bardzo
korzystne. Dopuszczalna wartość 500 mg/m3 nie została przekroczona w skali 2000
roku na żadnym z analizowanych stanowisk pomiarowych i jak oceniono,
stężenia te (podawane jako normowany 99,8 percentyl), nie przekraczały 25%
normy.
Dwutlenek azotu
Oceny stanu zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem azotu w
2000 roku dokonano dysponując danymi z 20 stanowisk pomiarowych, w tym z
16 opartych na pomiarach manualnych oraz z 4, należących do automatycznych
stacji dokonujących pomiarów stężeń tego zanieczyszczenia w sposób ciągły.
W pomiarach manualnych stosowano kolorymetryczną, tzw.
zmodyfikowaną metodykę Saltz-
-mana z arsenianem sodu (S). Pomiary w sieci automatycznej
prowadzono w oparciu o zasadę chemiluminescencji tlenku azotu w obecności
silnie utleniających cząsteczek ozonu.
Parametry statystyczne, obliczone na podstawie rocznych
serii pomiarów z 2000 r. stężeń NO2 dla poszczególnych stanowisk
uwzględnionych w analizie, odnoszące się do wartości średnich rocznych,
średnich dobowych (w postaci S98) oraz dla pomiarów ciągłych, również stężeń
średnich 30-minutowych (jako S99,8) oraz dodatkowo średnioroczne stężenia z
kilku lat wcześniejszych zawarto w tabeli
18.
. Na rys.15 zobrazowano średnie
roczne stężenia NO2 w roku 2000
w stosunku do normy dopuszczalnej, natomiast na rys.16
zmiany tych stężeń w miastach na podstawie badań z lat 1995-2000.
Stężenia średnie roczne. W roku 2000 średnie roczne stężenia
NO2 w województwie osiągnęły poziom od 5,4 mg/m3 do 35,3 mg/m3, nie
przekraczając na żadnym ze stanowisk pomiarowych dopuszczalnych norm. Najwyższe
stężenia średnioroczne występują lokalnie w rejonie Huty „Ostrowiec” w Ostrowcu
Świętokrzyskim, osiągając wartość odpowiadającą 88% normy, natomiast na terenie
Osiedla Słoneczne w tym mieście wartość stężenia średniorocznego nie przekracza
połowy normy dopuszczalnej. W Kielcach, poziom najwyższych stężeń osiąga
29,2 mg/m3 (73% wartości dopuszczalnej) i odnosi się do
ul. Jagiellońskiej. Nieco niższe niż w Kielcach, w granicach 63% normy,
pozostają stężenia średnie roczne NO2 w Skarżysku-Kamiennej i Starachowicach.
Na poziomie nie przekraczającym 50% normy stężenia dwutlenku
azotu występują głównie na terenach pozamiejskich. W przypadku NO2 obserwuje się
znacznie większe, niż w przypadku SO2, różnice średnich stężeń w miastach i
poza nimi. Wynika to stąd, że w miastach na emisję dwutlenku azotu, związaną ze
spalaniem paliw dla celów grzewczych, nakłada się znaczący udział źródeł
mobilnych.
Na obszarze ochrony uzdrowiskowej stężenia te też nie są
wysokie i wynoszą 19,1 mg/m3
w Busku Zdroju i 15,5 mg/m3 w Solcu Zdroju, lecz odniesione
do bardziej rygorystycznych norm dopuszczalnych stanowią odpowiednio 76% i 62%
poziomu dopuszczalnego.
Analizując zmiany średnich rocznych stężeń dwutlenku azotu
na przestrzeni ostatnich kilku lat zauważa się, że nie wszędzie utrzymują się
korzystne tendencje zmian. Między innymi w Kielcach, średnie roczne stężenia
NO2 z 2000 roku są zdecydowanie wyższe niż w roku poprzednim. Wzrost stężeń
średniorocznych NO2 wystąpił także w Starachowicach. Trend spadkowy tych stężeń
utrzymuje się w Skarżysku-Kamiennej, Końskich, Chęcinach oraz Solcu Zdroju.
Stężenia 24-godzinne. Wartości 98 percentyla (parametru
charakteryzującego górną granicę stężeń 24-godzinnych w skali roku) nie
przekraczają dopuszczalnych norm. Na wszystkich stanowiskach, także na
obszarach ochrony uzdrowiskowej, wartości tych stężeń mieszczą się w granicach
do 45% poziomu dopuszczalnego D24. Najwyższe stężenie występuje w rejonie Huty
„Ostrowiec” w Ostrowcu Świętokrzyskim (Kąty Denkowskie), gdzie S98 wynosi
67,0 mg/m3 przy normie 150 mg/m3. Na terenach uzdrowiskowych w Busku
Zdroju i Solcu Zdroju wartości tych stężeń wynoszą 33,9 i 24,5 mg/m3 wobec
normy 100 mg/m3.
Stężenia 30-minutowe. Stężenia wyrażone
percentylem S99,8, czyli wartością stężenia 30-minutowego, której nie
przekracza 99,8% wyników 30-min. z rocznej serii pomiarowej, podawane wyłącznie
z pomiarów całodobowych ciągłych (Kielce - ul. Zakładowa, Chęciny, Nowiny
i Małogoszcz) są niskie, nie przekraczają 83 mg/m3 przy dopuszczalnej normie
500 mg/m3.
Pył zawieszony
Informacje o stężeniach pyłu zawieszonego w roku 2000 oparto
na wynikach pomiarów z 22 stacji sieci podstawowej, regionalnej i lokalnej
mierzących następujące rodzaje pyłu: pył reflektometryczny (16 stanowisk
opartych na pomiarach manualnych) oraz pył zawieszony PM10 (2 stanowiska) i pył
zawieszony ogółem (4 stanowiska).
W pomiarach manualnych stosowana jest metoda
reflektometryczna, polegająca na zaczernieniu bibuły filtracyjnej po
przepuszczeniu określonej objętości powietrza z tym jednak, że wyniki pomiarów
z rejonu Cementowni „Ożarów” S.A. przeliczane są według współczynnika korelacji
dla pyłów jasnych, co urealnia wiarygodność pomiaru i przybliża wyniki do
uzyskiwanych z metod wagowych. Pomiary automatyczne na stacjach WIOŚ w Kielcach
i Chęcinach wykonywane są w oparciu o metodę radiometryczną (osłabienie
promieniowania beta przez masę osadzonego pyłu), a na stacjach Nowiny i
Małogoszcz na zasadzie zmiany częstości drgań elementu sprężystego pod wpływem
zmiany masy pyłu osadzonego na filtrze.
Wyniki pomiarów z 2000 r. oraz porównanie wartości
średniorocznych z lat 1995-2000 zamieszczono w tabeli
19.
. Biorąc pod uwagę
stosowane różne metody pomiaru stężenia pyłu zawieszonego i konieczność
stosowania odpowiednio zróżnicowanych norm do interpretacji wyników, podając
wyniki w postaci wartości średniorocznych i średniodobowych wyodrębniono każdą
metodę, rodzaj mierzonego pyłu oraz podobnie jak w poprzednich wykazach
dotyczących SO2 i NO2 także rodzaj obszaru, na którym wykonywano pomiary. Nie
wykazano parametru charakteryzującego stężenia 30-minutowe pyłu zawieszonego
(S99,8 ) z pomiarów automatycznych w związku
z tym, że dopuszczalne stężenia 30-minutowe określone są
tylko do celów obliczeniowych i stosowanie ich przewidziane jest przede
wszystkim w inżynierii ochrony powietrza.
Na rys.17 zobrazowano średnie roczne stężenia pyłu
zawieszonego w roku 2000 w stosunku do normy dopuszczalnej, natomiast na rys.18
zmiany tych stężeń w miastach na podstawie badań
z lat 1995-2000.
Stężenia średnie roczne.
Średnie roczne stężenia pyłu
zawieszonego odniesione do normy dopuszczalnej są na ogół wyższe od stężeń
dwutlenku siarki, jak również dwutlenku azotu. W przedziale wartości powyżej
70% normy w 2000 r. znalazły się wyniki z 5 stanowisk pomiarowych, co
dotyczy nie tylko terenów przemysłowych takich jak rejon Ożarowa czy Nowin, ale
również częściowo także Kielc (ul. Zakładowa).
Najwyższe wartości średnioroczne pyłu zawieszonego notowane
są na automatycznej stacji pomiarowej w Nowinach (Cementowni „Nowiny” S.A. i
Zakładów Przemysłu Wapienniczego „Trzuskawica” S.A.) mierzącej pył zawieszony
PM10. Zarejestrowane tam stężenie wynosi 46,9 mg/m3, a więc ponad 90% poziomu dopuszczalnego.
Dane w zakresie średniorocznych stężeń, otrzymane z pomiarów
reflektometrycznych wykonywanych na obszarach o standardowej normie
dopuszczalnej, kształtowały się w granicach od 10,3 mg/m3 w Ożarowie na Osiedlu
Wzgórze, do 36,4 mg/m3 na stanowisku pomiarowym Dąbrówka (pomiary Cementowni
„Ożarów”), co stanowi od 21 do 73% poziomu dopuszczalnego. Na innych
stanowiskach pomiarowych, w tym w Kielcach, stężenia te wynoszą od
13,7 mg/m3 (27% normy) na ul. Gałczyńskiego, do 19,8 mg/m3 (40% normy)
przy Al. IX Wieków Kielc. Na obszarach ochrony uzdrowiskowej stężenia pyłu
zawieszonego, wyrażane wartościami średniorocznymi z pomiarów tą samą
metodą reflektometryczną, wynoszą w granicach do 20% normowanego poziomu.
Oceniając wyniki badań, przedstawione w postaci stężeń
średniorocznych pyłu zawieszonego w 2000 r. w odniesieniu do roku poprzedniego,
stwierdza się, że w większości są one nieco niższe niż w 1999 r.
Powyższe nie dotyczy tylko nielicznych stanowisk pomiarowych, w tym rejonu
Nowin, gdzie poziom średniorocznego stężenia jest nieco wyższy niż w roku
poprzednim.
Analizując dane z dłuższego okresu również nie wszędzie
stwierdzić można jednoznaczne tendencje spadkowe. Niemniej, na przestrzeni
ostatnich kilku lat, stężenia średnioroczne stopniowo ulegają zmniejszeniu
między innymi w Kielcach przy ul. Jagiellońskiej – z 26,0 mg/m3 w 1996 r. do
19,4 mg/m3 w 2000 r., w Ostrowcu Świętokrzyskim na Osiedlu Słonecznym – z 20,3
w 1995 r. do 12,5 mg/m3 w 2000 r. Pozytywne zmiany stężeń pyłu
zawieszonego utrzymują się także (od 1996 r.) w Ożarowie na Osiedlu Wzgórze.
Natomiast na pozostałych stanowiskach pomiarowych, zlokalizowanych w rejonie
oddziaływania Cementowni „Ożarów” S.A., korzystne zmiany zarysowują się mniej
wyraźnie. Na obszarach ochrony uzdrowiskowej znaczące zmniejszenie wartości
stężeń pyłu zawieszonego wystąpiło w 1998 roku i nadal stężenia te pozostają na
zadowalającym poziomie.
Stężenia 24-godzinne. Najwyższe stężenia 24-godzinne pyłu
zawieszonego rejestrowane są
w pomiarach prowadzonych w rejonie także ul. Zakładowej w
Kielcach oraz na terenach o intensywnym wpływie przemysłu, co dotyczy między
innymi Ożarowa i Nowin. Wartości tych stężeń na wyżej wymienionych obszarach są
dość wysokie, lecz nie wykraczające poza normę (do 91% poziomu dopuszczalnego).
Najniższe stężenia 24-godz., wyrażone najniższymi wartościami normowanego
percentyla S98 w skali roku, notowane są w na terenach osiedli mieszkaniowych
w miastach oraz na obszarach ochrony uzdrowiskowej (poniżej
50% normy).
|
|
