CZĘŚĆ III. ZASOBY ORAZ STAN CZYSTOŚCI WÓD

4. Monitoring rzek

4.3. Charakterystyka zlewni i ocena jakości powierzchniowych wód płynących

Z l e w n i a O p a t ó w k i
Zlewnia Opatówki leży we wschodniej części województwa świętokrzyskiego. Jest mała (długości 40 km i średniej szerokości 10 km), zasilana przez niewielkie cieki stałe i okresowe, mokradła i źródła, wody opadowe. Zalesienie zlewni jest znikome, stanowi zaledwie 1% czyli około 3 km2 jej powierzchni. W związku z tym bilans wodny jest niekorzystny, nie ma możliwości retencji, a wody zasilające zlewnię spływają bezużytecznie, wywołując szkody erozyjne.
Największy odpływ obserwowano w okresach chłodnych (od listopada do kwietnia). W plejstocenie obszary zlewni Opatówki uległy dwukrotnemu zlodowaceniu, w czasie których powstały dwa pokłady lessu. Grubość pokrywy lessowej jest obecnie silnie zredukowana i nierównomierna, waha się od 0,5 m w Łukawie do 24 m w okolicach Opatowa, Adamowa, Karwowa, Tudorowa i Wilczyc. Na pozostałych terenach pokrywa lessowa jest średniej grubości, a w dolnej części zlewni płytka i występuje sporadycznie.
Cały obszar dorzecza Opatówki narażony jest na silne procesy erozyjne. Niszczenie pokrywy lessowej rozpoczęło się już w plejstocenie w okresie zmian klimatycznych. Później przyczyniał się do tego człowiek wycinając lasy dla potrzeb rolnictwa. Zwiększała się też w tym rejonie gęstość zaludnienia (do około 100 mieszkańców na 1 km2). Procesom erozyjnym sprzyja też melioracja doliny Opatówki. Wyżyny lessowe poprzecinane są gęstą siecią wąwozów, na 1 km2 powierzchni przypada kilkaset metrów wąwozów.

Obszar ten wymaga pilnego zagospodarowania wąwozów, w celu zapobiegania dalszemu wymywaniu pokrywy lessowej. Na lessach wykształciły się urodzajne gleby brunatne i czarnoziemy, stąd też tereny te należą do typowo rolniczych, ze zdecydowaną przewagą gruntów ornych, stanowiących około 90% powierzchni zlewni.
Ludność zajmuje się tu przede wszystkim uprawą buraków cukrowych i pszenicy, a także sadownictwem i warzywnictwem. Rozwinął się przemysł rolno - przetwórczy z cukrownią we Włostowie oraz przetwórnią owocowo - warzywną w Dwikozach.
Głównym ośrodkiem miejskim w tym rejonie jest Opatów, liczący około 7 tys. mieszkańców. Do najważniejszych źródeł zanieczyszczeń wód powierzchniowych w zlewni Opatówki należą: ścieki socjalno - bytowe i przemysłowe z Opatowa i Dwikoz. Duży wpływ na stan czystości jej wód mają spływy obszarowe z terenów użytkowanych rolniczo. Sprzyja temu wyżynne usytuowanie zlewni, brak lasów, łatwo podatna na wymywanie pokrywa lessowa, intensywnie prowadzona gospodarka rolna (rysunek 63).

O p a t ó w k a jest lewostronnym dopływem Wisły o długości 51,5 km i powierzchni zlewni 281,5 km2, wpadającym do niej w 281,9 km biegu. Jest ciekiem silnie erodującym, charakteryzuje się wąskim, mocno wciętym korytem o dużym, średnio 2% spadku podłużnym.
W roku 1999 rzeka na całej długości pod względem fizyko-chemicznym nie odpowiadała normatywom klas I - III. Stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych stężeń zawiesiny, tlenu rozpuszczonego, azotynów, fosforanów, fosforu ogólnego i m. Coli. W ocenie bakteriologicznej tylko źródłowy odcinek do m. Wąworków osiągnął III klasę czystości wód. Wyniki badań hydrobiologicznych prowadzonych w m. Słupcza wykazały III klasę ze względu na indeks saprobowości oraz I - chlorofil "a".
Źródłem zanieczyszczenia rzeki i jej dopływów są zakłady naruszające warunki pozwoleń wodno-prawnych jak:
- Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Opatowie,
- Cukrownia Włostów we Włostowie,
- FRUCTSANPOL w Dwikozach,
- Zakłady przemysłu Owocowo-Warzywnego w Dwikozach,
- Gmina Wojciechowice oczyszczalnia ścieków w Wojciechowicach,
- Krakowskie Zakłady Przemysłu Nieorganicznego BONARKA w Jasicach.