CZĘŚĆ III. ZASOBY ORAZ STAN CZYSTOŚCI WÓD

2. Główne źródła emisji zanieczyszczeń do wód

Głównym czynnikiem stanowiącym zagrożenie dla czystości wód podziemnych i powierzchniowych jest działalność człowieka. Wody podziemne mimo pewnych niekorzystnych zjawisk są mniej narażone na zanieczyszczenia ze względu na istnienie warstw izolacyjnych. O wiele bardziej na zanieczyszczenia narażone są wody powierzchniowe. Głównymi źródłami zanieczyszczeń wód powierzchniowych są ścieki komunalne, przemysłowe oraz zanieczyszczenia obszarowe głównie z rolnictwa i terenów przemysłowych.

2.1. Charakterystyka głównych źródeł zanieczyszczeń wód
Ścieki komunalne powstają w wyniku działalności bytowo-gospodarczej człowieka. Odprowadzane w sposób zorganizowany bądź niezorganizowany, w miejsca przypadkowe i bez oczyszczania powodują zanieczyszczenia wód. Głównymi zanieczyszczeniami zawartymi w ściekach komunalnych są substancje organiczne wyrażane wskaźnikiem BZT5 oraz związki azotu i fosforu zwane biogenami. Zmniejszenie ich ujemnego wpływu na wody powierzchniowe może nastąpić w wyniku intensyfikacji działań inwestycyjnych mających na celu budowę oczyszczalni ścieków wraz z kanalizacją oraz modernizację istniejących oczyszczalni pod kątem możliwości redukcji związków biogennych.

Realizacja tych zadań leży w gestii samorządów lokalnych i jest szczególnie istotna w miejscowościach posiadających wodociągi. Ścieki przemysłowe powstają w wyniku działalności gospodarczej jednostek prowadzących produkcję z wykorzystaniem wody. Stan gospodarki ściekowej w zakładach jest nadal niezadowalający. Wynika to z braku wystarczających urządzeń do oczyszczania ścieków gwarantujących wymaganą redukcję zanieczyszczeń. Inną przyczyną jest trudna sytuacja finansowa wielu zakładów. Nie ułatwia to podejmowania drastycznych decyzji o unieruchomieniu zakładów prowadzących niewłaściwie gospodarkę wodno-ściekową.

Zanieczyszczenia obszarowe pochodzą głównie z rolnictwa. Zawierają one znaczne ilości biogenów, do których zalicza się przede wszystkim związki fosforu i azotu. Zanieczyszczenia biogenne pochodzą z:
- nawozów mineralnych,
- nawozów zwierzęcych,
- pozostałości roślinnych po zbiorach,
- ścieków socjalno-bytowych,
Wielkość odpływu substancji nawozowych ze zlewni zależy nie tylko od ogólnej ilości opadów w zlewni ale również od rozkładu tych opadów w czasie. Największy odpływ biogenów ma miejsce w okresie dużych i długotrwałych deszczów, w chłodnym okresie roku oraz po roztopach. Nie bez znaczenia dla tego procesu jest sposób rolniczego wykorzystania ziemi, przepuszczalność gleb, zasilanie wód powierzchniowych płytkimi wodami gruntowymi i zalesienie terenu. Spośród wielu czynników na ogólną objętość spływu powierzchniowego najsilniej oddziaływują parametry charakteryzujące właściwości infiltracyjne gleby, podczas gdy topografia wpływa w mniejszym stopniu, niż by się tego można spodziewać.
Wpływ zanieczyszczeń obszarowych na stan czystości wód powierzchniowych w każdej zlewni jest inny i zależy od w/w czynników. I tak np. na obszarze przylegającym do ujściowego odcinka Nidy występuje dość duży spływ substancji nawozowych do wód powierzchniowych z uwagi na intensywnie prowadzoną gospodarkę rolną, nieprzepuszczalne podłoże i gęstą sieć rzeczną. Wody deszczowe zanieczyszczone stanowią kolejne źródło zanieczyszczeń wód powierzchniowych. Opady atmosferyczne zanieczyszczają się już w przyziemnych warstwach atmosfery wychwytując z powietrza pyły, cząstki nie spalonego paliwa, różne substancje stałe i gazowe usuwane do atmosfery przez zakłady przemysłowe, urządzenia grzewcze, środki transportu itp. Ilość zanieczyszczeń dostających się do ścieków opadowych odprowadzanych z terenu miasta zależy głównie od:
- zanieczyszczenia atmosfery w obrębie miasta,
- rodzaju nawierzchni ulic, placów i chodników,
- rodzaju transportu i intensywności ruchu,
- organizacji i sposobu oczyszczania ulic ze śmieci,
- sposobu walki z gołoledzią,
- ilości terenów zielonych,
- intensywności i czasu trwania opadów oraz długości okresu jaki upłynął od opadu poprzedniego.
Ścieki deszczowe z większości miast województwa odprowadzane są systemami kanalizacji deszczowej (w sposób zorganizowany) bez urządzeń podczyszczających. Zanieczyszczenia ropopochodne są również poważnym zagrożeniem dla jakości wód. Zanieczyszczenia te pochodzą z przetwórstwa ropy naftowej. Produkty przeróbki ropy naftowej nie ulegają w środowisku samoczynnej neutralizacji, ich rozkład na związki prostsze zachodzi w nieznacznym stopniu. Największe zagrożenie stanowi transport, magazynowanie i dystrybucja paliw płynnych. Na rysunkach przedstawiono stopień zwodociągowania (rys. 47) oraz stopień skanalizowania gospodarstw domowych (rys. 48).

2.2. Ilość i jakość odprowadzanych ścieków
Od szeregu lat prowadzi się statystyczne (w/g opracowań GUS) porównania ilości ścieków wytwarzanych, oczyszczanych i odprowadzanych za pomocą zbiorczych systemów kanalizacyjnych do wód powierzchniowych lub do ziemi. Zmiany zachodzące w tym zakresie przedstawiono w tabeli 40. Dane tabelaryczne zobrazowane w sposób graficzny przedstawiono na rys. 49.
Największą ilość ścieków wymagających oczyszczenia na przestrzeni lat 1995-1999 odnotowuje się dla następujących miast województwa: Kielce, Ostrowiec Św., Starachowice, Skarżysko Kamienna (tabela 41).
Zanieczyszczenia zawarte w odprowadzanych ściekach określane są ładunkiem zanieczyszczeń dla poszczególnych wskaźników bądź grup zanieczyszczeń. Ich wielkość obrazuje tabela 42.