CZĘŚĆ III. ZASOBY ORAZ STAN CZYSTOŚCI WÓD

4. Monitoring rzek

4.5. Badania geochemiczne osadów wodnych
Osady deponowane na dnie rzek i zbiorników wodnych są ważnym elementem w funkcjonowaniu ekosystemów wodnych i rzek i krążeniu pierwiastków w środowisku wód powierzchniowych. Wody te podlegają procesowi samooczyszczania, w którym istotną rolę odgrywają procesy sedymentacji zawiesin i adsorpcji zanieczyszczeń przez składniki osadów. W akwenach wodnych następuje sedymentacja osadów zawierających szkodliwe składniki jak metale ciężkie i toksyczne substancje organiczne. W czasie powodzi lub podczas regulacji rzek dochodzi do przemieszczenia zanieczyszczeń osadów na tereny zalewowe, co stanowi zagrożenie dla środowiska glebowego.
Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i osadów dennych jest nierozłącznie związane z działalnością gospodarczą człowieka. Źródłem zanieczyszczenia środowiska wodnego są przede wszystkim ścieki odprowadzane z miast, kopalni i zakładów przemysłowych, odcieki ze składowisk odpadów i spływ powierzchniowy z obszarów znajdujących się pod presją pyłów przemysłowych emitowanych do atmosfery.

Od roku 1990 Państwowy Instytut Geologiczny prowadzi na zlecenie IOŚ badania w ramach monitoringu geochemicznego osadów wodnych Polski, których celem jest kontrolowanie zawartości metali oraz śledzenie zmian w koncentracji pierwiastków śladowych. Próbki osadów aluwialnych pobierane są do badań raz w roku - ze strefy koryt rzecznych w miejscach, gdzie następuje deponowanie materiału zawiesinowego. Prace analityczne wykonuje Centralne Laboratorium Chemiczne Instytutu Geologicznego. Liczba kontrolowanych punktów w sieci podstawowej monitoringu osadów rzecznych jest ustalona w porozumieniu z Inspekcją Ochrony Środowiska. W roku 1999 na terenie województwa świętokrzyskiego prowadzone były badania osadów w 9 punktach obserwacyjnych sieci monitoringu geochemicznego osadów wodnych (tabela 48), które rozmieszczono na Wiśle, Kamiennej, Nidzie, Czarnej Staszowskiej, Bobrzy i Silnicy.

We wszystkich badanych punktach oznaczano zawartość metali ciężkich jak: arsen, bar, kadm, miedź, chrom, kobalt, rtęć, nikiel, ołów, stront, wanad i cynk oraz pierwiastków, których związki biorą udział w wytrącaniu i sorpcji tych metali. W aluwiach Wisły badanych na terenie województwa w Sandomierzu i Nowym Korczynie obserwuje się stopniowy spadek koncentracji cynku i ołowiu, pomimo że wartości tych metali ciągle jeszcze przekraczają granice tła geochemicznego, która wynosi dla cynku 100 ppm i kadmu - 0,5 ppm. W minionym roku w punkcie obserwacyjnym Sandomierz zawartość cynku w osadach wyniosła 201 ppm, a kadmu - 1,7 ppm, zaś w punkcie Nowy Korczyn odpowiednio - 154 ppm i 0,8 ppm.
Pozostałe oznaczane pierwiastki mieściły się w granicach tła. Badania osadów Kamiennej ograniczono w roku 1999 do dwóch punktów obserwacyjnych: Starachowice i Czekarzewice. Większość oznaczanych w tych przekrojach pierwiastków nie przekraczała wartości tła geochemicznego, tylko w Starachowicach stwierdzono podwyższone wartości chromu do 63 ppm (tło w granicach 10-20 ppm).
Wyniki badań osadów Nidy w punkcie obserwacyjnym Pińczów nie wykraczały poza tło geochemiczne, jedynie w Nowym Korczynie stwierdzono podwyższone wartości kadmu rzędu 1,4 ppm (tło - 0,5 ppm). Największa koncentracja oznaczanych pierwiastków nastąpiła w aluwiach Silnicy, gdzie stwierdzono wielokrotne przekroczenia wartości tła dla arsenu, baru, rtęci, ołowiu, cynku, miedzi i chromu.
Najwyższe przekroczenia odnotowano w badanych osadach dla astatu - 157 ppm (tło - 5 ppm) i ołowiu - 3502 ppm (tło - 15 ppm). Metale ciężkie oznaczane w 1999 roku w osadach Bobrzy w przekroju Słowik mieściły się w granicach tła geochemicznego z wyjątkiem ołowiu (142 ppm) i cynku (173 ppm).

W roku 1999 kontynuowano rozpoczęte przed rokiem badania wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w osadach Kamiennej (Czekarzewice), Wisły (Sandomierz) i Nidy (Nowy Korczyn). Najwyższe wartości tych związków wystąpiły w osadach Kamiennej, gdzie suma wwa wyniosła 0,995. W pozostałych przekrojach sumy wwa były wielokrotnie niższe.