CZĘŚĆ VII. PRZYRODA

1.2.   Parki krajobrazowe województwa świętokrzyskiego

     Zespół Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich, utworzony w 1988r. zajmuje najwyższe wzniesienia Gór Świętokrzyskich w obrębie pasm: Łysogórskiego, Jeleniowskiego, Cisowskiego, Oblęgorskiego oraz fragmenty grzbietów i pasm: Klonowskiego, Sieradowickiego i Pokrzywiańskiego, a także denudacyjne garby Płaskowyżu Suchedniowskiego i Wzgórz Kołomańskich.
     Wszystkie parki krajobrazowe w Górach Świętokrzyskich mają zdecydowanie leśny i górski charakter. Na szczególną uwagę zasługują tu także zespoły roślinności leśnej, łąkowej i bagienno-torfiastej. W strefach ochronnych parków na wychodniach węglanowych skał dewońskich występują zespoły naskalnej roślinności kserotermicznej.
     Sieć rzeczna rozwinięta na obszarze wychodni paleozoicznych ma często układ promienisty, a doliny tworzą przełomy, co związane jest z licznymi uskokami i spękaniami tektoniczymi, występującymi w skałach podłoża. Ukształtowanie powierzchni terenu, sieć rzeczna i mozaikowość gleb wykazują ścisły związek z bardzo urozmaiconą i złożoną budową geologiczną Gór Świętokrzyskich. Stanowią one osobliwość w skali europejskiej
- jako jedne z niewielu odsłonięć na powierzchni górotworów - zbudowanych z osadów prawie wszystkich formacji od paleozoiku i mezozoiku powstałych w ciągu 570 mln lat.
     Góry Świętokrzyskie wykazują specyficzne cechy klimatu umiarkowanego ciepłego na równinach, do umiarkowanego chłodnego w obrębie najwyższych wzniesień. Różnice te uwidaczniają się zwłaszcza w porach fenologicznych, rytmie wegetacyjnym, a także w ilości opadów atmosferycznych i długości zalegania pokrywy śnieżnej. Tereny wchodzące w skład zespołu parków krajobrazowych tworzą ważny węzeł hydrograficzny, ze względu na obfite opady atmosferyczne (średnio od 600 do 800 mm). Na terenie parków położone są źródliska
i wododziały rzek: Krasnej i Czarnej Koneckiej, Pokrzywianki i Świśliny, Opatówki, Koprzywianki, Czarnej Staszowskiej, Łagowicy, Lubrzanki, Bobrzy.
     Suchedniowsko-Oblęgorski Park Krajobrazowy położony jest na terenie gmin: Stąporków, Bliżyn, Suchedniów, Zagnańsk, Miedziana Góra, Mniów, Strawczyn, na północ od Kielc i na zachód od Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Zajmuje on powierzchnię 21 407 ha, a jego strefa ochronna - 25 681 ha.
     Park został ustanowiony w celu ochrony unikatowych zasobów przyrodniczych Regionu Świętokrzyskiego oraz licznych obiektów Staropolskiego Okręgu Przemysłowego.
     W części zachodniej Parku rozciąga się Pasmo Oblęgorskie z najwyższym wzniesieniem - Górą Sieniowską (444 m npm). Część wschodnia Parku, to duży, zwarty kompleks naturalnych lasów mieszanych Puszczy Świętokrzyskiej.
     Klimat w części suchedniowskiej jest znacznie ostrzejszy niż w części oblęgorskiej. Średnia temperatura roczna wynosi + 6,8oC, a roczne opady przekraczają 600 mm. Park jest terenem źródliskowym Lubrzanki, Kamionki, Łośnej (Wiernej Rzeki) i Krasnej oraz wielu mniejszych dopływów Czarnej Koneckiej i Kamiennej.
     W części suchedniowskiej Parku 93,2% powierzchni zajmują lasy, a grunty orne tylko 3,2%, zaś w części oblęgorskiej odpowiednio 59,7% i 29,9%. W strefie ochronnej przeważają grunty orne (72,3%) i użytki zielone (12,8%), a lasy zajmują jedynie około 10%.
     Na obszarze parku można spotkać prawie wszystkie gatunki drzew i krzewów Niżu Polskiego. Drzewostany są przeważnie mieszane z sosną (52%) i jodłą (31%). Osobliwością Parku jest modrzew polski. Wielogatunkowe, różnowiekowe i prawie naturalne lasy dawnej Puszczy Świętokrzyskiej najlepiej reprezentują drzewostany znajdujące się w rezerwatach przyrody żywej Świnia Góra, Dalejów, Barania Góra. Poza tym na terenie Parku (i otuliny) znajdują się rezerwaty przyrody nieożywionej: Kręgi Kamienne i Perzowa Góra.
     Swoim bogactwem wyróżnia się runo leśne, w którym występuje 346 gatunków roślin naczyniowych, w tym 14 gatunków objętych całkowitą ochroną prawną i 6 objętych prawną ochroną częściową. Na uwagę zasługuje: liczydło górskie, arnika górska, omieg górski, czosnek niedźwiedzi. Zbocza wzniesień, silnie nasłonecznione, porastają murawy kserotermiczne, wśród których pięknem wyróżnia się dziewięćsił bezłodygowy, różanka właściwa, skalnica trójpalczasta, ciemiężyk białokwiatowy. Z występujących na tym terenie pomników przyrody najbardziej znany jest kilkusetletni, legendarny dąb szypułkowy "Bartek".
     Lasy stanowią ostoję dla zwierzyny płowej. W świecie zwierząt na uwagę zasługują: łosie, jelenie i dziki oraz rzadko występujące borsuki, popielice, ryjówki. Awifauna reprezentowana jest przez ptaki: bociana czarnego, brodźca samotnego, cietrzewia i jarząbka, słonkę, puchacza. Z płazów zachowały się: rzekotka drzewna, miedzianka, salamandra i traszki. W strumieniach żyje około 20 gatunków ryb. Na terenie Parku występują najokazalsze krajowe chrząszcze objęte ochroną całkowitą m.in. jelonek rogacz, kozioróg dębosz oraz tęczniki.
     Zachowały się trzy zabytkowe fragmenty parków podworskich w Ćmińsku, Wólce Kłuckiej oraz w Oblęgorku. Bogate zasoby przyrodnicze Parku, poza pozyskiwaniem drewna i amatorskim zbiorem grzybów, są słabo wykorzystane. Dzięki stosunkowo małemu zanieczyszczeniu środowiska na okolicznych gruntach rolnych istnieją dogodne warunki dla rozwoju rolnictwa ekologicznego.
     Na obszarze Parku występują unikatowe zespoły zabytków techniki związane z górnictwem i metalurgią rud żelaza i miedzi. Do najciekawszych z nich należą m.in. ruiny zakładów wielkopiecowych w Samsonowie i Bobrzy oraz pojedyncze zabytki techniki dobrze zachowane w Kuźniakach. W Parku spotkać można jedno z najcenniejszych stanowisk archeologicznych, tj. prehistoryczny wał kultowy na Górze Grodowej. Z obiektów architektury sakralnej na uwagę zasługują kościoły i kapliczki przydrożne. Do najstarszych i najpiękniejszych kościołów należą kościoły w Tumlinie, Zagnańsku, Chełmcach, Strawczynie i Suchedniowie. W Ćmińsku i Wólce Kłuckiej zachowały się małe dwory z fragmentami założeń parkowych. Najbardziej znanym jest zespół krajobrazowo-parkowy w sąsiedztwie pałacyku w Oblęgorku. Stare, zabytkowe chaty wiejskie spotkać można w Zagnańsku, Bliżynie i Suchedniowie.
     Jedną z zalet turystycznych Suchedniowsko-Oblęgorskiego Parku Krajobrazowego jest łagodna, ale urozmaicona rzeźba terenu, która powoduje, że znajduje się tu dużo punktów widokowych. Przez obszar Parku przebiega sześć znakowanych szlaków turystycznych. Wytyczono również ścieżki dydaktyczne: przyrodniczo-geologiczną Hucisko - Perzowa Góra - Kuźniacka Góra - Kuźniaki, sozologiczną Zagnańsk - Bartków - Janaszów oraz przyrodnicze: Ścięgna - Zagnańsk, Miedziana Góra - Tumlin.
     Cisowsko-Orłowiński Park Krajobrazowy stanowi południowo-wschodni fragment Zespołu Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich otaczających zwartym kompleksem od północy, wschodu i południa, najcenniejszy pod względem przyrodniczym Świętokrzyski Park Narodowy. Położony jest on na terenie gmin: Bieliny, Łagów, Daleszyce, Raków, Górno, Pierzchnica. Jego powierzchnia wynosi 20 706 ha, strefy ochronnej 23 748 ha. Na obszarze Parku i strefy ochronnej znajdują się fragmenty Pasma Orłowińskiego, Pasma Ociesęckiego i Pasma Cisowskiego.
     Park utworzono w celu ochrony cennych zasobów przyrodniczych i krajobrazowych oraz zachowania czystości wód rzeki Czarnej Staszowskiej, biorącej swój początek na bagnach i torfowiskach rezerwatu Białe Ługi.
     Na terenie Parku występują odsłonięcia skał paleozoicznych, zawierające unikatowe skamieniałości na skalę europejską i światową. Są to stanowiska z trylobitami kambru i ordowiku, graptolitami syluru i głowonogami dewonu. Występują tu również odsłonięcia diabazów. Grupują się one głównie we wschodniej części obszaru w okolicach Widełek, Ociesęk, Barda, Zalesia i Łagowa.
     Cisowsko-Orłowiński Park Krajobrazowy wraz z otuliną leży w zlewni dwóch rzek będących lewobrzeżnymi dopływami Wisły środkowej, tj. Nidy i Czarnej Staszowskiej. Dobrze rozwinięta sieć rzeczna ma charakter promienisty. W otulinie parku znajdują się dwa małe zbiorniki retencyjne: "Borków" na rzece Belniance oraz "Wojciechów" na rzece Pierzchniance .
     Omawiany obszar pod względem florystycznym należy do najciekawszych w województwie. Zaś rozległe i malownicze łąki sąsiadujące z lasami dodają swoistego uroku pięknym krajobrazom. Park w około 63% pokrywają lasy, zaś w otulinie porastają około 28% powierzchni.
     Gatunkami dominującymi w drzewostanach Parku i otuliny są sosna i jodła - zajmujące łącznie ok. 85% powierzchni lasów.
     Na obszarze Cisowsko-Orłowińskiego Parku Krajobrazowego stwierdzono występowanie 48 gatunków roślin objętych całkowitą ochroną gatunkową. Należą do nich między innymi: widłaki, wierzba borówkolistna, goździk piaskowy, pełnik europejski, orlik pospolity, tojad dzióbaty, sasanka wiosenna, grążel żółty, rosiczki - okrągłolistna i długolistna, parzydło leśne, storczyki, podkolan biały, kruszczyki, listera jajowata, gnieźnik leśny.
     Świat zwierząt na terenie Parku nie jest dotąd dokładnie poznany. Z gatunków objętych prawną ochroną stwierdzono: z ptaków m.in. - bociany biały i czarny, jastrząb gołębiarz, myszołów zwyczajny, pokrzewki, sowy, kowaliki, dzieżby, muchołówki, drozdy oraz z gatunków łownych - kuropatwa, bażant, cietrzew i słonka, z ssaków - ryjówki, kret, jeż, a także zaliczone do gatunków łownych, jeleń, sarna, lis, dzik, zając, borsuk, kuna leśna, piżmak, z płazów - ropuchy, żaby, rzekotka drzewna, traszki, z gadów - jaszczurka zwinka, żyworodna i padalec, zaskroniec, żmija zygzakowata, z owadów - biegacze, tęczniki, trzmiele, mieniaki oraz paź królowej.
     Osobliwości przyrody żywej chronione są w rezerwatach Białe Ługi, Cisów
i Zamczysko, zaś przyrody nieożywionej podlegają ochronie indywidualnej.
     Na obszarze strefy ochronnej Parku znajdują się liczne zabytkowe obiekty i zespoły architektoniczne (Łagów, Daleszyce, Raków) oraz pozostałości po rozwijającym się w czasach historycznych górnictwie i hutnictwie rud żelaza (Wojciechów, Niwy Daleszyckie).
     Na terenie Parku wytyczono i oznakowano ścieżki dydaktyczne: Cisów - Góra Września-Daleszyce i Łagów - Dolina Łagowicy - Wąwóz Dule - Jaskinia Zbójecka.
     Jeleniowski Park Krajobrazowy położony jest na wschód od Świętokrzyskiego Parku Narodowego na terenie powiatów kieleckiego (gmina Łagów i Nowa Słupia), opatowskiego (gmina Baćkowice i Sadowie), starachowickiego (gmina Pawłów) oraz ostrowieckiego (gmina Waśniów). Zajmuje on powierzchnię 4295 ha, a jego strefa ochronna 10 591 ha.
     Obszar Jeleniowskiego Parku Krajobrazowego budują głównie skały osadowe paleozoiku. Występują one na powierzchni (Pasmo Jeleniowskie) bądź tworzą podłoże skalne (obszar Parku i otulina na północ od Pasma Jeleniowskiego) przykryte przez najmłodsze osady czwartorzędowe, a w niewielkim zakresie również trzeciorzędowe.
     Podstawową jednostką krajobrazową Jeleniowskiego Parku Krajobrazowego jest Pasmo Jeleniowskie zbudowane w grani grzbietowej z odpornych na wietrzenie kambryjskich piaskowców kwarcytowych. Osiąga ono w najwyższych partiach wysokość 554 m npm (Szczytniak) i 535m npm (Góra Jeleniowska). Poza tym Park obejmuje fragment Doliny Kielecko-Łagowskiej, Wyżynę Opatowską, Pasmo Pokrzywiańskie i doliny rzeczne Dobruchny i Pokrzywianki.
     Obszar Jeleniowskiego Parku Krajobrazowego charakteryzuje się wyraźną asymetrią. Wyższa część południowa jest porośnięta lasami (Pasmo Jeleniowskie), natomiast część północna jest zdecydowanie niższa i prawie całkowicie bezleśna.
     Średnia roczna suma opadów na terenie Parku i otuliny wynosi od 840 mm w gminie Nowa Słupia do około 506 - 520 mm w gminach Waśniów i Sadowie. Największe sumy opadów posiadają szczytowe partie Pasma Jeleniowskiego. Średnia temperatura roczna wynosi ok. 7,3- 7,5oC. Najcieplejszym miesiącem roku jest lipiec, a najchłodniejszym luty. Zdecydowanie przeważają wiatry o niewielkich prędkościach z kierunków zachodniego, południowo-zachodniego i północno-zachodniego.
     Obszary Jeleniowskiego Parku Krajobrazowego wraz z otuliną należą do zlewni czterech rzek: Kamiennej, Opatówki, Koprzywianki i Czarnej Staszowskiej. Sieć rzeczna jest na obszarze Parku i otuliny dobrze rozwinięta i stanowi przykład układu kratowego, związanego ściśle z budową geologiczną podłoża.
     Tereny Pasma Jeleniowskiego porasta wyżynny jodłowy bór mieszany, środkowopolski bór mieszany, podgórski łęg jesionowy, grąd subkontynentalny, kwaśna buczyna niżowa, żyzna buczyna karpacka.
     Na węglanowych skałach dewońskiego podłoża, przykrytych warstwą lessów wykształciły się zbiorowiska roślin ciepłolubnych - kserotermicznych.
     Na terenie Parku stwierdzono 28 gatunków roślin objętych ochroną prawną, w tym 20 gatunków podlegających ochronie całkowitej. Należą do nich m.in.: pióropusznik strusi i podrzeń żebrowiec, skrzyp olbrzymi, oraz widłaki, z roślin kwiatowych - tojad dzióbaty, parzydło leśne, wawrzynek wilczełyko, bluszcz pospolity, naparstnica zwyczajna, lilia złotogłów, śnieżyczka przebiśnieg, storczyk plamisty, podkolan biały i gnieźnik leśny.
     Występuje tu wiele gatunków fauny objętej prawną ochroną. Należą do nich m.in. ptaki - bocian biały, myszołów zwyczajny, jastrząb gołębiarz, sowy, kukułka, lelek kozodój, dzięcioły, wilga, zięba; ssaki - kret, jeż, nietoperze, kuna domowa, łasica, łaska; płazy - traszki, rzekotka drzewna, ropuchy; gady - jaszczurki, padalec, żmija zygzakowata; owady - biegacze, trzmiele, motyle mieniaki i paź królowej. Ponadto żyją tu zwierzęta łowne: sarna i zając, oraz spotykane są dzik, lis, borsuk, a także kuropatwa i bażant.
     Osobliwością Parku są zarośnięte lasem rumoszowe blokowiska kwarcytowe o charakterze niewielkich gołoborzy, szczególnie dobrze zachowane na zboczach Góry Jeleniowskiej i Szczytniaka, gdzie utworzono rezerwaty Małe Gołoborze, Szczytniak i Góra Jeleniowska.
     Na terenie Parku znajduje się wiele obiektów stanowiących bogactwo dziedzictwa kulturowego. Do najważniejszych z nich należą dymarkowe stanowiska archeologiczne, związane z rozwojem górnictwa i hutnictwa pochodzące z okresu wpływów rzymskich (od I w. p.n.e. do IV w. n.e.) oraz XIII-wieczna rotunda romańska w Grzegorzewicach. Na terenie Parku i jego strefy ochronnej we wsiach Pokrzywianka, Jeleniów, Skoszyn Stary spotkać można jeszcze drewnianą zabudowę z elementami charakterystycznymi dla tradycyjnej zagrody świętokrzyskiej. Duże kompleksy leśne Pasma Jeleniowskiego stanowiły schronienie dla walczących oddziałów partyzanckich zarówno w okresie Powstania Styczniowego, jak i w czasie II wojny światowej.
     Najistotniejszy wpływ na przyrodę Parku wywiera przemysł zlokalizowany poza jego granicami tj. w Kielcach i "Białym Zagłębiu" oraz w dolinie Kamiennej (Skarżysko-Kamienna, Starachowice, a szczególnie Ostrowiec Świętokrzyski). Duże wyniesienie pokrytego lasem pasma Jeleniowskiego stanowi niezwykle czułą barierę na drodze przemieszczania się zanieczyszczeń atmosferycznych z większych odległości np.
z północnego-zachodu z Zagłębia Bełchatowskiego czy południowego-zachodu z Górnego Śląska i Moraw. Coraz intensywniejszej rozbudowie sieci wodociągowej ciągle nie towarzyszy rozwój kanalizacji i urządzeń do oczyszczania ścieków.
     Przez obszar Jeleniowskiego Parku Krajobrazowego wytyczono i oznakowano cztery szlaki turystyki pieszej, stanowiące odcinki dłuższych tras turystycznych. Prowadzą one przez najciekawsze uroczyska leśne, rezerwaty przyrody, punkty widokowe, miejsca pamięci narodowej, obok pomników przyrody i najcenniejszych zabytków dziedzictwa kulturowego. W Jeleniowskim Parku Krajobrazowym wyznaczona została i odpowiednio opisana ścieżka dydaktyczna śladami parków podworskich "Wałsnów - Grzegorzewice - Wronów - Kunin
- Jeleniów - Wałsnów" długości 15 km.
     Sieradowicki Park Krajobrazowy położony jest w północnej części Gór Świętokrzyskich pomiędzy Doliną rzeki Kamiennej, a Doliną Bodzentyńską. Rzeźba na terenie Parku ma charakter pagórkowaty. Park znajduje się na terenie gmin: Wąchock, Pawłów, Suchedniów, Bodzentyn i Starachowice. Zajmuje on powierzchnię 12 106 ha, a wraz ze strefą ochronną 16 236 ha.
     Na obszarze Sieradowickiego Parku Krajobrazowego, bezpośrednio na powierzchni, występują skały o różnej litologii - od najstarszych z ery paleozoicznej, przez mezozoiczne aż po tworzące się współcześnie (holoceńskie).
     Zasadniczymi jednostkami morfologicznymi Sieradowickiego Parku Krajobrazowego są: Dolina rzeki Kamiennej, Płaskowyż Suchedniowski, Pasmo Sieradowickie, Dolina Bodzentyńska oraz Wyżyna Opatowska.
     Roczna suma opadów na terenie Sieradowickiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny wynosi od 613 mm w północnej części Parku (gm. Suchedniów, Wąchock), do 520 mm w jego części południowo-wschodniej i wschodniej (gm. Pawłów). Średnia temperatura roczna wynosi ok +7oC. Najchłodniejszym miesiącem jest luty (-4oC), natomiast najcieplejszym jest lipiec (17,6oC).
     Tereny Sieradowickiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny należą w całości do zlewni rzeki Kamiennej i odwadniane są poprzez zlewnie cząstkowe Kamionki, Żarnówki, Lubianki i Świśliny oraz kilka bezimiennych cieków. Park jest jednym z najważniejszych regionalnych węzłów hydrograficznych. Na jego terenie występują liczne źródła stałe i okresowe.
     Teren Parku i otuliny pod względem przydatności rolniczej gleb dzieli się zdecydowanie na część północno-zachodnią i północną, gdzie przeważają gleby niskich klas bonitacyjnych oraz część południowo-wschodnią i południową o glebach dobrych i bardzo dobrych.
     Park obejmuje zwarty kompleks północno-wschodniego fragmentu Puszczy Świętokrzyskiej zwany Lasami Siekierzyńskimi. Zajmują one około 85% jego powierzchni. Przeważają tu lasy mieszane świeże oraz lasy mieszane z udziałem jodły i modrzewia. Wyjątkowym bogactwem odznacza się runo leśne, w którym spośród 52 gatunków prawnie chronionych, 42 objęte są prawną ochroną całkowitą. Wśród nich występują: paprocie, widłaki, a z roślin kwiatowych m.in. - goździk kosmaty, pluskwica europejska, tojad dzióbaty, powojnik prosty, sasanka wiosenna i otwarta, rosiczka długolistna, parzydło leśne, wawrzynek wilczełyko, bluszcz pospolity, naparstnica zwyczajna, gnidosz rozesłany i królewski, storczyki podkolany.
     Wśród zwierząt ochronie podlegają: z ptaków - bocian biały i czarny, myszołów zwyczajny, jastrząb gołębiarz, kruk, sikory, drozdy, rudzik plaszka, kopciuszek, kos, dzierżba, muchołówka, dzięcioł, zimorodek, dudek, zięba, jaskółka, słonka, kuropatwa, bażant, cietrzew; z ssaków - kret, jeż, ryjówka, nietoperz, kuna domowa, łasica, gronostaj; z płazów - żaba, rzekotka drzewna, ropucha, z gadów jaszczurka zwinka i żyworodna, padalec, zaskroniec, żmija zygzakowata, z owadów: biegacz, trzmiel, motyl-mieniak i paź królowej.
     Osobliwości przyrody chronione są w leśnych rezerwatach Wykus, Kamień Michniowski i Góra Sieradowska. Na całym obszarze Parku występują drzewa pomnikowe: dęby, lipy i wiązy.
     Głównym bogactwem przyrodniczym są cenne pod względem siedliskowym i gospodarczym drzewostany, a także naturalne wychodnie skał. Osobliwości przyrody nieożywionej podlegają ochronie indywidualnej.
     O dużej wartości kulturowej i historycznej mogą świadczyć występujące na tym terenie liczne stanowiska archeologiczne starożytnego górnictwa i hutnictwa, XIII - XVII wieczny zespół klasztorny romańsko-gotycko-barokowy Opactwa Cystersów w Wąchocku oraz miejsca pamięci narodowej związane z działaniami partyzanckimi w lasach świętokrzyskich i męczeństwem ludności w okresie II wojny światowej (m.in. wieś Michniów - miejsce walki i męczeństwa wsi polskiej).
     Duże ośrodki miejskie: Skarżysko-Kamienna i Starachowice oraz Suchedniów, a od 1993 r. Bodzentyn, wyposażone są w oczyszczalnie ścieków. Brak oczyszczalni ścieków w sołectwach i przysiółkach stwarza poważne zagrożenia i jest przyczyną degradacji wód powierzchniowych i podziemnych. W otulinie Sieradowickiego Parku Krajobrazowego budowany jest zbiornik "Wióry" na rzece Świślinie. Przez obszar parku wytyczonych zostało siedem znakowanych szlaków turystyki pieszej i ścieżki dydaktyczne: szlakiem krajobrazu kulturowego Wąchock - Wąwóz Racław - Rataje - Polana Langiewicza - Wykus o długości około 10 km, przyrodniczo-historyczna Berezów - Michniów - Kamień Michniowski - Burzący Stok - Suchedniów długości około 15 km oraz przyrodniczo-krajobrazowa Radkowice-Śniadka.
     Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy utworzony w 1996 r. położony jest prawie całkowicie w obrębie południowo-zachodniej części Gór Świętokrzyskich, na terenie dwóch powiatów - kieleckiego (gminy: Chęciny, Kielce, Piekoszów i Sitkówka-Nowiny) oraz jędrzejowskiego (gminy Małogoszcz i Sobków). Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy zajmuje powierzchnię 20 505 ha, natomiast jego otulina - 11 123 ha.
     Ochroną objęty jest fragment Gór Świętokrzyskich, w których zachowały się widoczne na powierzchni kolejne piętra tektoniczno-strukturalne górotworu od kaledońskich poprzez waryscyjskie do alpejskich. W odsłonięciach geologicznych można zaobserwować skały poszczególnych formacji paleozoicznych i mezozoicznych, które miejscami przykryte są osadami kenozoicznymi. Jest to jedyne miejsce w Europie, gdzie na tak małej powierzchni występują skały wszystkich epok geologicznych, stanowiących obraz dziejów ziemi w ciągu ostatnich 570 mln lat. Na terenie Parku występują obok kamieni budowlanych, rudy ołowiu, cynku i miedzi, w oparciu o które przez wiele stuleci rozwijało się górnictwo, o czym świadczą dobrze zachowane stare sztolnie, szyby, hałdy i nieczynne kamieniołomy.
     Najwyższym punktem Parku jest Telegraf osiągający 406 m n.p.m. Obszar Parku charakteryzuje się zróżnicowaną rzeźbą, mającą związek z budową geologiczną. Dominują tu grzbiety i garby denudacyjne, których liczba wyraźnie kontrastuje z niewielką na ogół wysokością bezwzględną. W jego centralnej i północnej części przeważają pasma wzniesień, które porozdzielane są rozległymi obniżeniami dolinnymi. Ich urozmaicona morfologia i zróżnicowane pokrycie szatą roślinną dodaje piękna i wyraźnie zaznacza się w krajobrazie.
     Obszar Parku i jego strefy ochronnej znajduje się w dorzeczu środkowego odcinka rzeki Nidy, stanowiącej główną oś hydrograficzną terenu.
     Gleby całego obszaru charakteryzują się dużym zróżnicowaniem. Na grzbietach i wzniesieniach zbudowanych ze skał węglanowych występują rędziny. Na piaskach i glinach zwałowych wykształciły się gleby bielicowe. W dolinach rzecznych występują mady, a także gleby bagienne.
     Średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca (stycznia) wynosi -3,5oC, a średnia miesiąca najcieplejszego (lipca) +17,5oC. Średnie opady w ciągu roku wynoszą około 660 mm. Maksimum opadów przypada na miesiąc lipiec - 93 mm, zaś minimum na październik i marzec - 40 mm. Przeważają wiatry zachodnie o średniej prędkości 3,3 m/s. Teren Parku charakteryzuje się korzystnymi naturalnymi warunkami topoklimatycznymi i bioklimatycznymi.
     Obszar Parku charakteryzuje się ogromnym zróżnicowaniem i bogactwem szaty roślinnej. Występują na nim: olsy, grądy, buczyny, dąbrowy, różne postacie borów sosnowych oraz bory mieszane. Bardzo bogato reprezentowane: łąki, zbiorowiska wodne i bagienne, różne typy torfowisk, ciepłolubne murawy kserotermiczne, zbiorowiska naskalne. Różnorodności zbiorowisk roślinnych towarzyszy niezwykłe bogactwo flory roślin naczyniowych. Obok często spotykanych gatunków, pojawiają się rośliny rzadkie i prawnie chronione, a także ginące i zagrożone. Szata roślinna Parku należy do najbardziej urozmaiconych i najbogatszych w Krainie Gór Świętokrzyskich.
     W granicach Parku znajduje się dziesięć rezerwatów przyrody: w tym 8 przyrody nieożywionej Góra Miedzianka, Góra Żakowa, Góra Rzepka, Jaskinia Raj, Góra Zelejowa, Moczydło, Chelosiowa Jama, Biesak-Białogon, 1 krajobrazowy - Karczówka i 1 leśny - Milechowy. Dwa rezerwaty przyrody nieożywionej Kadzielnia i Ślichowice położone są w bliskim sąsiedztwie Parku (do 2 km od jego granic) w obrębie zurbanizowanej przestrzeni Kielc.
     Na terenie Parku znajdują się zabytki historyczne, a wśród nich zamek piastowski w Chęcinach oraz jedyny w swoim rodzaju skansen - Muzeum Wsi Kieleckiej w Tokarni prezentujący eksponaty z całego regionu.
     Walory zarówno przyrody żywej jak i nieożywionej ulegały w ostatnich latach postępującej degradacji w związku z nadmierną koncentracją przemysłu, głównie ośrodków wydobywczo-przetwórczych znajdujących się w Sitkówce-Nowinach, Małogoszczu i okolicach Piekoszowa. Park krajobrazowy stwarza szansę na poprawę warunków życia i pracy ludzi mieszkających w zasięgu oddziaływania przemysłu wydobywczo-przetwórczego. Utworzenie Parku ze względu na jego walory krajobrazowe może również przyczynić się do rozwoju turystyki i rekreacji na tym terenie. Funkcjonuje tu ścieżka dydaktyczna Chęciny-Szewce.
     Dla ochrony najcenniejszych terenów południowej części województwa posiadającej pod względem przyrodniczym zdecydowanie odmienny charakter w porównaniu z wyżej opisywanymi terenami, w 1986 r. utworzono Zespół Parków Krajobrazowych Ponidzia. Zespół ten położony jest na obszarze Niecki Nidziańskiej i obejmuje następujące mezoregiony: Dolinę Nidy, Garb Pińczowski, Nieckę Połaniecką, Nieckę Solecką, Płaskowyż Proszowicki i Płaskowyż Jędrzejowski. Rzeźba jest tu silnie urozmaicona, występują liczne wąwozy, parowy oraz suche doliny. Miejscami spod lessu ukazują się skały starszego, podczwartorzędowego podłoża kredowego i trzeciorzędowego. W kierunku północno-zachodnim krajobraz zmienia się przechodząc w łagodne lekkofaliste, kredowe garby Płaskowyżu Jędrzejowskiego. Centrum Ponidzia stanowią unikatowe w skali kraju krajobrazy, związane z powierzchniowym występowaniem gipsów, w których w procesie rozwoju powstały liczne werteby, leje krasowe, jaskinie, wywierzyska, parowy, ślepe dolinki. Osobliwością są gigantyczne kryształy gipsu osiągające rozmiary do 3,5 m widoczne w odsłonięciach w Łagiewnikach, Skorocicach, Chotlu Czerwonym. Z obecnością gipsów związane jest występowanie wód siarczanowych. One to wraz z solankami są eksploatowane z głębszych warstw jako znane w kraju wody lecznicze Buska Zdroju i Solca Zdroju.
     Na Ponidziu zachowało się stosunkowo mało lasów; zajmują tylko około 12% powierzchni terenu. Duże znaczenie przyrodnicze posiada leśny kompleks "Bogucice", składający się głównie z mozaiki dąbrów i wielogatunkowych lasów liściastych liczących 40-80 lat z niewielkimi fragmentami lasu bagiennego. W Dolinie Nidy przeważają zbiorowiska łąkowe. Porastają one również północne podnóża wzgórz wapiennych i wąwozy. Do najciekawszych roślin należą: sesleria błotna, turzyca Hosta, kruszczyk błotny, storczyk krwisty i inne. Niezalesione zbocza wzgórz wapiennych i gipsowych porasta reliktowa roślinność kserotermiczna. Do unikatowych w skali krajowej osobliwości florystycznych należą: sierpik różnolistny, groszek pannoński, jaskier iliryjski, rezeda mała oraz rośliny słonoroślowe w okolicach Buska Zdroju takie jak: rupia morska i zamętnica trzoneczkowata.
     Najbogatszą i najciekawszą faunę spotykamy w środowiskach kserotermicznych.
W starorzeczach Nidy gniazdują: czapla siwa, bocian czarny i biały, sowa błotna, rycyk, a nad jej brzegami zimorodek. Spośród ssaków najliczniej występują zwierzęta łowne: sarna, jeleń, dzik i lis. Do ciepłolubnych żyjących owadów na tym terenie należą: cykada, południowa kuzka, wiele rzadkich muchówek, motyli i błonkówek.
     Ponidzie należy do najciekawszych historycznie regionów Polski, którego dzieje znajdują potwierdzenie w wykopaliskach archeologicznych. Interesującymi obiektami archeologicznymi są słynne kopce małopolskie będące pozostałością po ludach zamieszkujących te tereny u schyłku epoki kamiennej m.in. kopiec we wsi Żerniki Górne. Do najważniejszych zabytków tego obszaru należą grodzisko, pozostałości romańskiego kościoła Św. Mikołaja, kolegiata z dzwonnicą i Dom Długosza w Wiślicy, zespół klasztorny Paulinów w Pińczowie i inne.
     Nadnidziański Park Krajobrazowy o powierzchni 22 874 ha i strefie ochronnej 26 113 ha położony jest na terenie gmin: Pińczów, Wiślica, Nowy Korczyn, Kije, Złota, Michałów, Opatowiec, Busko Zdrój, Imielno.
     Kształt Parku jest wydłużony w planie powierzchniowym, a jego oś stanowi rzeka Nida wraz ze swą doliną. Rzeka ma dojrzałą formę, o czym świadczą starasowane zbocza, liczne meandry i starorzecza. Nida płynie miejscami wieloma korytami, szczególnie tam gdzie przyjmuje formę rozlewiska. Występują wówczas bagna bądź tereny podmokłe.
     Obszar Parku obejmuje Garb Pińczowski będący stoliwem o stromych stokach i płaskiej wierzchowinie, wznoszący się na wysokość 100 m ponad otaczający teren.
W obrębie wierzchowiny znajdują się ostańce, które wykształcone są w wapieniach litotamniowych i poprzecinane wąwozami utworzonymi w lessach.
     Osobliwością krajobrazową parku są pospolite w obrębie Niecki Soleckiej wychodnie gipsów tworzące malownicze urwiska skalne. Przykładem form krasu powierzchniowego są żłobki krasowe, które występują w Gorysławicach. Kras podziemny rozwinął się głównie w okolicach miejscowości Gacki, Wiślica, Busko Zdrój tworząc liczne jaskinie, bramy skalne, ponory, wywierzyska i jeziorka krasowe. Formy krasu obserwowane na terenie Parku mają w kraju charakter unikatowy. Najcenniejsze i najatrakcyjniejsze są gipsy wielkokrystaliczne tzw. szklicowe, zbudowane z kryształów o rzadko spotykanych rozmiarach dochodzących do 3,5 m długości.
     Warunki klimatyczne na terenie parku są znacznie łagodniejsze niż w regionie Gór Świętokrzyskich. Średnia temperatura roczna powietrza w południowej części Parku wynosi +7,5oC, a w części północnej +7,0oC. Najniższe średnie temperatury miesięczne występują w styczniu -3,0oC w północnej części Parku, a nieco niższe -2,5oC w części południowej. Najwyższe wartości średnich miesięcznych temperatur +19,0oC notowane są w lipcu.
     O bogactwie przyrodniczym świadczy różnorodność sąsiadujących ze sobą ekosystemów wodno-łąkowych występujących w dolinie rzeki Nidy oraz kserotermicznych muraw stepowych porastających wzgórza wapienne i gipsowe. Najbardziej charakterystycznym jest zespół roślinności stepowej określany mianem "stepu kwietnego".
W jego skład wchodzą: perz siny, mikołajek polny i płaskolistny, dzwonek boloński i turzyca wczesna, bardzo rzadki w Polsce jaskier iliryjski, szałwia łąkowa, koniczyna długokłosa i żółtobiała, turzyca niska, sasanka łąkowa oraz sierpik różnolistny znany w Polsce jedynie z rezerwatu "Skorocice". Roślinność stepowa występuje również na terenie Parku w 9 rezerwatach m.in. Skowronno, Skorocice, Przęślin, Skotniki Górne, Krzyżanowice, Winiary Zagojskie, Góry Wschodnie, Grabowiec, Pieczyska. Najbardziej charakterystycznymi roślinami są tu: storczyki, dziewięćsił, dyptam jesionolistny oraz miłek wiosenny.
     Wśród szaty roślinnej Nadnidziańskiego Parku Krajobrazowego około 6% jego powierzchni zajmują lasy. Największy obszarowo jest kompleks leśny "Bogucice", w którym dominują drzewostany sosnowe i dębowo-sosnowe z leszczyną. W pobliżu miejscowości Młodzawy znajduje się typowy ols porastający żyzne siedliska bagienne.
     Nadnidziański Park Krajobrazowy posiada też bogatą faunę. Kręgowce reprezentowane są między innymi przez ryby. W wodach Nidy, na obszarze Parku stwierdzono 24 gatunki ryb z bardzo rzadkim gatunkiem głowacza białopłetwego. Teren ten odznacza się dużym bogactwem awifauny. Na szczególną uwagę zasługują ptaki wodne, błotne oraz drapieżne. W labiryncie starorzeczy, w rozległych szuwarach, zaroślach gnieżdżą się i żerują czapla siwa, bocian czarny i biały, a nad brzegami Nidy rzadko spotykany w Polsce - zimorodek. Wśród bezkręgowców na szczególną uwagę zasługują ciepłolubne gatunki owadów środowisk kserotermicznych: niezwykle rzadki pająk Eresus niger, ponadto cykady, kuzki południowe, błonkówki, muchówki, motyle (paź królowej, rusałka admirał, rusałka pawie oczko, listkowiec cytrynek, modraszek ikar). Przedstawicielem bezkręgowców jest ślimak Helix lutesceus.
     Zabytki architektury świeckiej i sakralnej znajdujące się w Wiślicy, Pińczowie oraz Starym i Nowym Korczynie podnoszą walory turystyczno-krajoznawcze tego regionu.
Do znanych w kraju zabytków należą też kościoły w: Bogucicach, Chrobrzu, Chotelu Czerwonym, Gorysławicach, Krzyżanowicach i Strożyskach oraz zespoły dworskie i pałacowe w Budzyniu, Czarkowach, Chrobrzu, Stawach, Winiarach Dolnych.
     Na terenie Parku znajdują się trzy szlaki turystyczne, z których najbardziej atrakcyjnym jest kajakowy szlak wodny na rzece Nidzie.
     Wytyczono również i oznakowano ścieżki dydaktyczne: Bogucice - Grabowiec - Gacki i Pińczów - Skowronno oraz w rezerwacie Skorocice.
     Szaniecki Park Krajobrazowy zajmuje powierzchnię 10 915 ha, ze strefą ochronną 12 859 ha. Wraz z otuliną leży na terenie 6 gmin: Busko Zdrój, Chmielnik, Kije, Pińczów, Solec Zdrój i Stopnica.
     Odmienność geologiczna i morfologiczna pozwoliła wyodrębnić na jego obszarze dwie jednostki fizycznogeograficzne: środkową część Garbu Pińczowskiego i zróżnicowany krajobrazowo krasowy Płaskowyż Szaniecki. Rzeźbę Parku urozmaicają krasowiejące wysoczyzny gipsowe, zrąb tektoniczny Garbu Pińczowskiego, szczątkowe formy paleogeńskiej i pontyjskiej powierzchni zrównania i plejstoceńskie poziomy akumulacyjno-denudacyjne. Atrakcją Parku są liczne różnorodne formy krasu gipsowego występujące w postaci: jaskiń, wertebów, ponorów i wywierzysk oraz siarczano-słone źródła w okolicach Buska Zdroju i Solca Zdroju.
     Obszar Szanieckiego Parku Krajobrazowego leży w strefie wododziałowej między zlewniami rzek: Nidy, Wschodniej i Czarnej. Cechuje się średnio rozwiniętą siecią rzeczną. Jej dopełnieniem są nieliczne stawy oraz mniejsze oczka wodne i jeziorka o różnej genezie.
     Gleby Parku wykazują duże zróżnicowanie. Charakterystycznymi dla tego obszaru są rędziny wykształcone na skałach węglanowych oraz na gipsach.
     Klimat parku, podobnie jak klimat całej Niecki Nidziańskiej pozostaje pod wpływem obszarów przyległych. Średnia roczna temperatura waha się od 7,3 do 8oC. Średnie roczne wartości opadu mieszczą się w granicach 550-600 mm i są one o około 250-300 mm mniejsze niż w wyższych partiach Gór Świętokrzyskich. Wiatry są umiarkowane i słabe, w przewadze zachodnie i północno-zachodnie.
     Naturalne uwarunkowania geologiczne, orograficzne i klimatyczne stwarzają korzystne warunki dla rozwoju muraw kserotermicznych i ciepłolubnych. Na szczególną uwagę zasługują murawy stulisza miotłowego i ostnicy włosowatej, które najbardziej ze wszystkich zbiorowisk tego terenu nawiązują do ostnicowych stepów euroazjatyckich.
W strefie kontaktowej między murawami kserotermicznymi i polami uprawnymi, na glebach zasobnych w węglan wapnia, rozwijają się bardzo interesujące gatunki wapienio- i ciepłolubnych roślin. Większość z nich to rośliny bardzo rzadkie w Polsce, pochodzące z terenu południowej i południowo-wschodniej Europy i Azji Mniejszej. Tworzą one barwne i wielogatunkowe zbiorowiska. Wśród nich na uwagę zasługują m.in. takie gatunki jak: miłek wiosenny, jaskier polny, dąbrówka żółtokwiatowa, wilczypieprz roczny, czechrzyca grzebieniowa, czosnek kulisty, kurzyślad błękitny, przewiercień okrąglisty, rezeda mała i inne. W bezodpływowych dolinkach między kserotermicznymi pagórkami oraz na podmokłych łąkach rozwijają się charakterystyczne dla Ponidzia, żyzne, węglanowe torfowiska niskie z udziałem wielu rzadkich i bardzo rzadkich roślin, m.in. takich jak: sesleria błotna, turzyca Davalla, turzyca Hosta, krzyżownica gorzka i różne gatunki mchów. Wśród roślinności bagiennej na szczególną uwagę zasługują rośliny i zbiorowiska halofilne, czyli słonolubne.
     Przyrodniczą osobliwością Parku jest słonoroślowy rezerwat Owczary.
     W lasach Szanieckiego Parku spotkać można drapieżne ptaki chronione: jastrzębia, myszołowa oraz błotniaka stawowego i sokoła wędrownego.
     Licznie występują tu dawne kopce, grodziska i ruiny zamków. Tworzą one na Ponidziu łańcuch obiektów architektonicznych budowanych od czasów przedhistorycznych po epokę piastowską. Najlepiej zachowane znajdują się w miejscowościach: Szaniec, Szczaworyż, Stawiany, Skotniki Małe.
     Park został utworzony przede wszystkim w celu ochrony ciągu muraw kserotermicznych, a także zabytkowych kompozycji przestrzennych i architektonicznych we wsiach Młyny, Szaniec i Widuchowa.
     Przez jego obszar przebiegają dwa znakowane szlaki turystyki zmotoryzowanej, a także wytypowana i oznakowana ścieżka dydaktyczna: Szaniec - Kurzejów - Wymysłów - Zwierzyniec.
     Kozubowski Park Krajobrazowy zajmuje powierzchnię 6613 ha, a jego strefa ochronna 6036 ha. Położony jest na terenie 5 gmin: Michałów, Czarnocin, Działoszyce, Pińczów i Złota. Teren parku ma charakter falistej wyżyny. Tworzą ją pasma wzgórz obniżających się łagodnie w kierunku doliny Nidy.
     Charakterystycznymi glebami występującymi na terenie Parku są gleby brunatne i czarnoziemy wytworzone z lessów i zaliczane do najlepszych gleb tego regionu.
     Warunki hydrogeologiczne i głębokie występowanie wody podziemnej (około 50-80 m poniżej powierzchni terenu) jest przyczyną niezwykle rzadkiej sieci wód powierzchniowych na obszarze Kozubowskiego Parku Krajobrazowego. Park położony jest w całości w dorzeczu Nidy, w strefie wododziałowej.
     Klimat omawianego terenu charakteryzuje się zmiennością stanów pogody. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec o średniej temperaturze +18oC, a najzimniejszym styczeń o temperaturze -3oC. Średnia temperatura roczna wynosi około +8oC. Suma rocznych opadów atmosferycznych wynosi 550-650mm. Najwyższe opady przypadają na lipiec około 95mm, a najmniejsze na luty około 30 mm.
     Kozubowski Park Krajobrazowy utworzony został głównie z uwagi na konieczność ochrony kompleksu lasów w strefie wododziałowej. Ich powierzchnia w samym Parku zajmuje 3240 ha, co stanowi 48,8%, a w otulinie 1634 ha, czyli około 14%. Dominuje tu typ lasu świeżego z fragmentami siedlisk borowych i olchowych. Na ochronę zasługują też naturalne zbiorowiska łęgu wiązowego. Oprócz lasów, na terenie Parku, występuje bardzo interesująca flora kserotermiczna z zespołami stulisza miotłowego i ostnicy włosowatej, omanu wąskolistnego oraz rutewki mniejszej i szałwi łąkowej.
     Teren KPK posiada duże walory florystyczne. Na ogólną liczbę 52 gatunków prawnie chronionych na terenie Niecki Nidziańskiej, w Kozubowskim Parku stwierdzono występowanie 32, w tym: 25 objętych ścisłą prawną ochroną i 7 częściową. Gatunki podlegające całkowitej ochronie, to m.in.: dziewięćsił bezłodygowy, goryczka krzyżowa, miłek wiosenny, len włochaty, len złocisty, lilia złotogłów, ostnica Jana, obuwik pospolity, ostrożeń pannoński, orlik pospolity, ożota zwyczajna, parzydło leśne, pluskwica europejska, podkolan biały, sasanka łąkowa, storczyk krwisty, storczyk kukawka, storczyk purpurowy, szafirek miękolistny, tojad dzióbaty, wawrzynek wilczełyko, wisienka karłowata, zawilec wielkokwiatowy, zerwa kulista. Na terenie KPK występują liczne gatunki roślin rzadkich i zagrożonych podlegających prawnej ochronie częściowej.
     Fauna poznana jest w niewielkim stopniu. Awifaunę reprezentuje 72 gatunki ptaków, wśród których spotyka się rzadkie i prawnie chronione jak: bociana czarnego, jastrzębia, krogulca, myszołowa zwyczajnego, pustułkę, kukułkę, lelka, jeżyka, dzięcioła dużego, świergotka drzewnego, pierwiosnka i dzwońca. Z ssaków w Parku żyje 26 gatunków w tym wiele prawnie chronionych. Są to: gronostaj, jeż, kret, ryjówka aksamitna, ryjówka malutka, rzęsorek rzeczek, mroczek późny, karlik malutki, borowiec wielki, gacek wielkouch. Do gatunków bardziej pospolitych należą: zając, lis, dzik oraz sarna. Spośród znanych gatunków płazów na terenie Parku stwierdzono występowanie: traszki grzebieniastej i zwyczajnej, ropuchy szarej i zielonej, rzekotki drzewnej, żaby trawnej i moczarowej. Z gadów żyją tu m.in.: jaszczurki: zwinka i żyworodna, padalec zwyczajny, zaskroniec, żmija zygzakowata i gniewosz plamisty. Wśród bezkręgowców najliczniejsze są owady. Najciekawszą i najbogatszą entomofaunę spotyka się w środowiskach kserotermicznych. Na uwagę zasługuje prawnie chroniony gatunek chrząszcza: jelonek rogacz.
     W rezerwacie stepowym Polana Polichno występuje jedyne w Polsce stanowisko groszku pannońskiego, zaś w rezerwacie leśnym, Wroni Dół zbiorowiska grądowe z gatunkami ciepłolubnych krzewów: berberysem, ligustrem i różą.
     Teren Kozubowskiego Parku Krajobrazowego bogaty jest w zabytki z początków historii państwowości polskiej. Do interesujących stanowisk archeologicznych należy znajdujące się w Stradowie wczesnośredniowieczne grodzisko - ośrodek plemienny z VIII-IX w. Występują tu liczne zabytki starego budownictwa o ciekawej architekturze (pałace, dwory, budowle sakralne) w tym zabytki techniki i budownictwa ludowego.
     Kozubowski Park Krajobrazowy posiada skromną bazę gastronomiczną i noclegową. Preferuje się tu turystykę pieszą. Na terenie Parku wytyczono i oznakowano trasę ścieżki dydaktycznej Stradów pradziejowy i wczesnośredniowieczny.
     W północno-zachodniej części województwa leży Przedborski Park Krajobrazowy, wchodzący w skład Zespołu Nadpilicznych Parków Krajobrazowych. Zajmuje powierzchnię 9159 ha, a powierzchnia strefy ochronnej wynosi 10 719 ha. Część parku obejmuje Pasmo Przedborsko-Małogoskie zbudowane z wapieni górnojurajskich oraz kredowych piasków, piaskowców i margli.
     Średnia roczna temperatura powietrza w tym rejonie dochodzi do +7oC, zaś średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca stycznia wynosi -2,5oC, a najcieplejszego lipca +17,5oC. Średnia suma opadów atmosferycznych w ciągu roku waha się od 600 do 650 mm.
     Sieć hydrograficzną tworzą rzeka Pilica i jej główny dopływ rzeka Czarna Włoszczowska. Pilica płynie tu południkowo licznymi przełomami, a w swoim dolnym biegu silnie meandruje tworząc starorzecza. Na terenie Parku znajdują się stawy rybne zlokalizowane na Czarnej w okolicach Kluczewska i Piskorzeńca. Pilica jest szlakiem kajakowym o walorach ogólnokrajowych.
     Najżyźniejsze są tu rędziny - gleby wykształcone na skałach wapiennych, zajmujących niewielkie powierzchnie Pasma Przedborsko-Małogoskiego.
     Flora naczyniowa liczy ponad 600 gatunków. Park charakteryzuje się niezwykłą malowniczością i różnorodnością krajobrazu oraz dużą lesistością z zachowanymi fragmentami cennych drzewostanów. Występują tu stanowiska bardzo rzadkich i prawnie chronionych gatunków roślin: cis pospolity, wierzba borówkolistna, wiśnia karłowata, wawrzynek wilczełyko, bluszcz pospolity, pełnik europejski, zawilec wielkokwiatowy, dziewięćsił bezłodygowy.
     Na obszarze Parku żyje wiele rzadkich ssaków, ptaków, płazów i gadów.
     Osobliwości przyrody chronione są w leśnych rezerwatach Bukowa Góra i Oleszno oraz w rezerwacie stepowym Murawy Dobromierskie.
     Na obszarze Parku znajdują się zabytki kultury słowiańskiej w miejscowości Zabrody. Większość wsi na terenie Parku zachowało swój historyczny układ. Zabudowa ich jest drewniana o charakterystycznym stylu dla regionu świętokrzyskiego. Najstarsza z nich z końca XVIII w. występuje we wsi Chałupy. Na uwagę zasługują też parki podworskie.
     Czystość wód Czarnej Włoszczowskiej i Pilicy przyczynia się do rozwoju kajakowego ruchu turystycznego na tym obszarze. Duża lesistość terenu Parku stanowi nie tylko istotny walor przyrodniczy, lecz również decyduje o dużej jego atrakcyjności. Najciekawsze przyrodniczo tereny są udostępnione przez dwa znakowane szlaki turystyki pieszej. Obszar Parku jest regionem turystycznym o niewykorzystanych jeszcze w pełni walorach wypoczynkowych.



<< poprzednia strona <<                  spis treści               >> następna strona >>