Monitoring geochemiczny osadów rzecznych
Wody powierzchniowe podlegają samooczyszczaniu,
w którym istotną rolę odgrywają procesy sedymentacji zawiesin i adsorpcji
zanieczyszczeń przez składniki osadów. Deponowane na dnie rzek i zbiorników
wodnych osady są ważnym elementem w funkcjonowaniu ekosystemów wodnych
i krążeniu pierwiastków w środowisku wód powierzchniowych. Obecnie w wielu
akwenach wodnych obserwuje się akumulację osadów zawierających szkodliwe
składniki (metale ciężkie oraz toksyczne substancje organiczne). Przemieszczenie
zanieczyszczeń osadów na gleby tarasów zalewowych podczas powodzi lub na
skutek wydobywania osadów podczas czyszczenia
zbiorników wodnych czy regulacji rzek stanowi zagrożenie dla środowiska
glebowego.
Lokalizacja punktów obserwacyjnych monitoringu geochemicznego
[Tabela]
Na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska od roku 1990 Państwowy Instytut Geologiczny prowadzi monitoring geochemiczny osadów wodnych Polski, którego celem jest kontrolowanie zawartości metali oraz śledzenie zmian w koncentracji pierwiastków śladowych w czasie. Próbki osadów aluwialnych pobierane są do badań raz w roku - ze strefy koryt rzecznych w miejscach, gdzie następuje deponowanie materiału zawiesinowego. Prace analityczne wykonuje Centralne Laboratorium Chemiczne Instytutu Geologicznego. Liczba kontrolowanych punktów w sieci podstawowej monitoringu osadów rzecznych jest ustalana w porozumieniu z Inspekcją Ochrony Środowiska.
W województwie świętokrzyskim usytuowano
11 punktów obserwacyjnych sieci monitoringu geochemicznego osadów wodnych
(tabela 53), które znajdują się na rzekach zlewni Wisły.
W pobranych w latach 1997-1998 próbkach
osadów aluwialnych określono zawartości: arsenu, baru, kadmu, miedzi, chromu,
kobaltu, rtęci, niklu, ołowiu, strontu, wanadu i cynku oraz pierwiastków,
których związki biorą udział w wytrącaniu i sorpcji tych metali.
Podwyższone ilości cynku i kadmu stwierdzono w aluwiach Wisły w Sandomierzu. Maksymalne wartości zarejestrowano w roku 1997 (cynk - 693 ppm, kadm - 7,1 ppm). W roku 1998 zawartość tych metali spadła do połowy, niemniej jednak nadal odbiega od tła geochemicznego, które dla cynku wynosi 100 ppm, a dla kadmu - 0,5 ppm. Większość z pozostałych badanych pierwiastków nieznacznie przekraczała tło geochemiczne.
Podobnie w osadach Kamiennej badanych w
przekroju Starachowice wartości niektórych pierwiastków (bar, kadm, chrom,
rtęć, ołów, cynk) wykraczały poza tło geochemiczne. Podwyższone wartości
ołowiu obserwowane zazwyczaj w pobliżu dużych aglomeracji miejskich wystąpiły
w osadach Silnicy (153 ppm), Bobrzy (90 ppm) i Kamiennej w Starachowicach
(165 ppm). Ołów w aluwiach rzek nie zanieczyszczonych występuje w ilości
15 ppm. Pozostałe metale ciężkie oznaczane w próbkach osadów wybranych
rzek woj. świętokrzyskiego osiągały wartości zbliżone do tła geochemicznego.
W roku 1998 wprowadzono do badań oznaczenia wielopierścieniowych węglowodorów
aromatycznych (wwa) w osadach Kamiennej (Czekarzewice), Wisły (Sandomierz,
Nowy Korczyn) i Nidy (Nowy Korczyn). Najwyższe wartości tych związków stwierdzono
w osadach Wisły w Nowym Korczynie, gdzie suma wwa wyniosła 5,91 ppm. W
pozostałych przekrojach sumy wwa były wielokrotnie niższe.